Буряадай гүрэнэй циркын шэнэ захирал Наталья Борисова ажал хэрэгүүд, түсэб һанамжанууд тухайгаа хөөрэбэ.

– Наталья Владимировна! Тушаалда томилогдоһон ушараартнай амаршалнаб! Бага саг үнгэрөө, гэбэшье циркын мүнөөдэрэй ажабайдалтай танилсажа, өөрынгөө сэгнэлтэ тодорхойлоо ёһотойт. Хэр байна гээшэб, мүнөөдэрэй байдал?

– Цирк уралалай алхам соо өөрынгөө үнэн һуури олонхой. Бэлигтэй, үндэр мэргэжэлтэй артистнар ажаллана. Эндэ Виктор Аюшеевичтэ ехэ баярые хүргэнэб. Тэрэ хадаа 15 жэлэй туршада захиралай тушаалда ажаллахадаа, циркын материально-техническэ үндэһэ һуури байгуулжа шадаа. Энэ мүнөө манай захиралай байшан “Буряадкиногой” байра һэн, гүрэнэй циркдэ дамжуулагдахадань, ехэ ажал ябуулагдажа, мүнөө досоогоо аятай зохид болгогдонхой. Манай цирк гээшэ Буряад Уласай соёлой эгээл үсөөхэн тоото ажаллагшадтай бүлгэм гээшэ. Гүрэнэй эмхи һэн тула гүрэнэй даабаряар жэл соо 146 хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэхэ ёһотойбди. Тэдэнэй 40-иинь Улаан-Үдэ хотодоо, бэшэниинь гастролиин хэмжээн соо үнгэрдэг. Тиимэ хадаа манай артистнар үдэр үнгэргөөд лэ, гастрольдо гаража байха болоно. Өөрын томо тайзантай байшангүй хадаа, зундаа Орешковэй нэрэмжэтэ парк соо шапито-майхан тодхожо, хотынхидоо болон айлшадаа баясуулдаг гээшэбди. Зунай сагта манай артистнар ажалладаггүй, булта амаралтада гарадаг, тиимэһээ шапито зунай хаһые дүүрэн хэрэглэгдэдэггүй. Май һарын хуушаар майхан татагдаад, ехэнхидээ июниин 20 болотор ажаллаад лэ, сентябрь хүрэтэр ажалладаггүй бшуу. Харин соёлой сайдай һанамжаар, зунай сагта соёлой эмхинүүдэй, театрнуудай ажаллабал, һайн байгаа. Тиимэһээ уран һайханай хүтэлбэрилэгшэтэй хөөрэлдэжэ, артистнартаа амаралтыень хоёр ондоо сагта гарахаар хубааха дурадхал оруулха хүсэлтэйбди. Ушар юуб гэхэдэ, май һарада болон сентябрь һара соо цирк болон бусад театрнуудай тоглолтодо хүн зоной ябаса үсөөрдэг. Энэл сагта ажалшаднай амаралта абаад, бэшэ зунай сагта шапито соогоо үдэрэй хэдэн наадануудые дэлгэжэ байха болоно. 30-40 минутын хугасаагай наадануудые час болоод лэ эмхидхэжэ байхадаа, харагшадаа һонирхуулхабди. Буряад Уласай арад зон манай Буряадай цирк бии юм гэжэ мэдэрхэ ёһотой. Илангаяа мүнөө сагта Орешковэй парк соо заһабарилгын ехэ ажал ябуулагдана, үхибүүдэй сэнгэхээр талмайханууд эмхидхэгдэнхэй. Тэндэ үхибүүдэй болон томо зонойшье һонирхохоор аттракционуудые, элдэб хэмжээнүүдые эмхидхэхэ түсэбтэйбди. Нэмэжэ хэлэхэдэ, манай артистнарай бэлдэлгэ, мэргэжэлэй абьяас ехэ үндэр хэмжээндэ бшуу. Зунай сагта элдэб хотонуудһаа ерэһэн циркнүүдэй зариман ехэ муу шанартай, һулаханаар табиһан наада манай харагшадта дурадхадаг. Тэдээндэ манай нютагаархид үхибүүдэй билет аяар 400 түхэригөөр абажа харадаг юм. Иимэ “халтура” харахын орондо өөрынгөө Буряадай циркын наада хаража, мүнгэеэ түлэжэ байгаа һаа, өөрынгөө нютагай соёл дэмжэнэ ха юмбибди. Нёдондо бидэ Буряад драмын театртай Агын тойрогой Могойтын аймаг гастрольдо гарахадамнай, соёлой мэргэжэлтэн “Үхибүүдэй зүжэгтэ 200 түхэригтэ билет үнэтэй бшуу, харин холоһоо ерэһэн циркын нааданда түрэлхид 450 түхэриг үгэхэдөө харамнанагүй”, – гэжэ хэлээ бэлэй. Бидэ мүнөө уран һайханай талаар ажалаа бултыень дахин хаража, томошуулые циркын наадаар һонирхуулгын ажал ябуулха хүсэлтэйбди. Ганса үхибүүдэй хараха үзэмжэ бэшэ ха юм даа. Сэхыень хэлэхэдэ, циркын артистнар өөрынгөө элдэб орёо наадануудые дэлгэхэдээ, томошуулай харахада, тэдэнэй гайхалһаа, артистнарай бэлиг шадабариие үндэр сэгнэлтэһээ тэдэнэй сэдьхэл бодолой эрмэлзэлдэ хүсэн ородог гээшэ. Багашуул харахадаа, би баһал иигэжэ һүрэжэ, би баһал иимэ үйлэ дүүргэжэ шадахаб гэжэ һанадаг, харин ехэ зон энэ артистын хэһэн үйлэ юрын хүнэй шадахагүй, үндэр үйлэ дүүргэжэ байна гэжэ гайхан, һайхашаан хаража баясана бшуу. Харин багашуул гээшэмнай элдэб лазерна гал сахилгаан гү, яла-сала юумэнһээл гайхадаг, хүхидэг зон ха юм даа.

– Тиимэ даа, мүн үхибүүд тон ехээр амитадай циркдэ хабаадаха дуратай байдаг. Танай цирк амитадые һургажа, наадаяа үргэдхэхэ гээшэ гү?

– Үнэхөөрөөшье, үхибүүд амитадые циркын нааданда хараха дуратай, ехэ һонирходог. Гэбэшье, манай цирк амитадые харуулхагүй. Минии һанахада, амитадые доромжолжо байһан шэнги байдаг. Амитадые зарим газарта һайнаар эдеэлүүлдэг, һайнаар харадаг, харууһалдагшье байгаа бэзэ, зүгөөр, манда амитад һургагдажа, наадан соомнай бии болохогүй. Энэ ганса минии һанамжа бэшэ, бүхы манай ажалшадай бодото һанамжа гээшэ. Иимэ жанр манда хэрэггүй. Циркын артист гээшэ нэгэл наада бэлдээд лэ, тэрэнээ бүхэли наһандаа харуулжал байха аргатай. Зүгөөр тэрэ наадаяа жэл бүри улам шангадхажа, орёо болгожо, элдэб оньһото үйлэнүүдые нэмэжэл байдаг. Циркын эмхинүүд артистын шадаха наада худалдан абажа, хэлсээ баталдаг гээшэ. Манай артистнарай элдэб хари гүрэнөөр ябажа, өөрынгөө бэлиг шадабари харуулжа, һайхан наада үзэмжэеэ дэлгэхэ хүсэлтэйшье һаань, мүнөө сагта мүнгэ зөөриин хомор шалтагһаа бэелүүлхэ аргагүй байнабди. Гэбэшье, ажалаа үргэдхэжэ эхилээбди. Юуб гэхэдэ, бидэ КСК-гай байшан соо артистнарнай һорилго, бэлэдхэлэйнгээ ажал ябуулдаг. Мүнөө жэлһээ эхилжэ, тэндэ өөһэдын стационарна талмайтай болохо гэжэ хотын захиргаантай хэлсээ баталжа байнабди. Өөһэдын тайзантай болоходоо, бүхы хэрэгсэлнүүднай эндээл байха, артистнарнай иишэ-тиишээ ябажа, наадаяа дэлгэхэеэ болиходоо, одоол мэргэжэлэйнгээ бэлиг шадабари, оньһо арга дээшэлүүлхэ арга боломжотой болохо ха юм. Артистнар ганса хүдөө аймагуудаар гастрольдо гаража ябахадаа, дутуу ядуу, таарамжагүй, бага талмай дээрэ наадаа дэлгэхэ, тиимэһээ арга шадабарияа дутуу харуулна. Энэнь тэдэнэй бэлиг шадабари дээшэлүүлнэгүй ха юм даа, хари харша, ургалтадань һаад болоно. Тиигэжэ өөрын стационарна талмайтай болоходоо, мэргэжэл ехэтэй багшанар, һоригшодые уриха аргатай болонобди. Тиигэжэ шэнэ жэлһээ ажалаа һэлгэхэ, һайжаруулха ехэ түсэбүүд табигданхай.

– Һаяын сагта үнгэргэгдэхэ хэмжээнүүд тухай хөөрэжэ үгыт.

– Нэн түрүүн тэмдэглэхэ юун бэ гэхэдэ, КСК-гай талмай дээрэ манай артистнарай ехэ бэлдэлгын ажал ябуулһанай дүн харагдаба. Монгол гүрэндэ октябриин 14-18-да эмхидхэгдэһэн Уласхоорондын циркнүүдэй «Ехэ наадан» гэһэн харалганда манай артистнар Саша Слайковский Толя Дамдинов хоёр акробадууднай “Алтан клоун” гэһэн эгээл ехэ шагналда хүртөө бшуу. Энэ Уласхоорондын хэмжээнэй эгээл түрүүшын харалган циркын һалбариин эгээл дээдын мүрысөөн гээшэ. Ноябриин 17-18-най үдэрнүүдтэ “120 ударов” гэһэн ехэ нааданай үзэмжэ дэлгээбди. Эндэ ехэ һонин, хүн зоной ехэл анхарал татахаар хэмжээн үнгэрөө. Һонин юумэн гэхэдэ, цирк бүхэндэ наадануудай хоорондо харагшадаа һамааруулжа, харагшадаа хүтэлбэрилэн байха аргатай “шпрехштальмейстер” гэжэ хүн байха ёһотой. Энэ үйлэ дүүргэхыень КВН-нэй директор Чингис Болотовые уриһан байнабди. Энэ дурадхалыемнай Чингис ехэ дэмжэжэ, зүбшөөлөө үгэхэдөө: “Би бүхэли наһандаа энээн тухай хүсэжэ ябааб!”- гэжэ ехэ баяраа мэдүүлһэн байна. Мүн Шэнэ жэлдэ зорюулагдаһан ехэ һонин программа бэлдэгдэжэ байна. Тэрэ нааданда хэрэгтэй реквизит Монголһоо асарагдаха.

– Буряадай циркын үндэһэ табигша Майдари Жапхандаевай эхилһэн ажал үргэлжэлүүлэгдэнэ гээшэ гү? Эхи табихадаа, эндэ буряад шэглэл үндэһэлэгдөө һэн бэлэй гү?  

– Зүб даа, циркын хүгжэлтэдэ Майдари Хайдаповичай үүргые хэншье мартадаггүй. Буряад шэглэлэй тусхай нааданууд манай репертуарта бии. Гэбэшье, цирк гээшэ үндэһэтэнэй илгаа үгы үйлэ гээшэ. Цирк бүхыдөө Хитад гүрэндэ мүндэлһэн ха юм. Циркын нааданууд бултал адлишуу байдаг, гансал хүнгэн, хүшэр, гээд, үшөө оньһо шадабаряараа илгардаг. Мүнөө ерэхэ январиин 7-до Майдари Хайдаповичнай мэндэ ябаа һаа, 70 наһанайнгаа ой тэмдэглэхэ байгаа.

Энэ ойн баяртай дашарамдуулан, Буряад драмын театртай суг январиин 13-14 багаар дурсалгын хэмжээ ябуулга үнгэргэхэ түсэбтэйбди.

– Наталья Владимировна! Ямар һайхан үйлэ хэрэгүүдтэ тэгүүлнэ гээшэбта?

– Циркын өөрын гоё һайхан байшантай болохо тухайл хүсэлнэбди. Энэ кирзаводто оршодог байшангаймнай дэбисхэр 1 гектар болодог. Энээн дээрээ томо гэгшын байра барижархидаг һаа гэжэ һанагшабди. Гэбэшье, Улаан-Үдэ хотын түб газарта үндэр гэгшын куполтай, һаргама яла-сала галнуудаараа толоржо байһан Циркын ордон манай хотые угаа гоёор шэмэглэхэл һаабза. Теэд мүнөө, мүнгэ зөөриин хомор сагта, һэмээхэн энээн тухай хүсэхэһөө бэшэ яахабши даа. Гэбэшье, энээхэн үедөө өөһэдын талмай дээрэ наадаяа дэлгэхэ аргатай болоһомнай һайн гээшэ. Соёлой яаман бидэниие дэмжэжэ, арендын түлбэриин мүнгэн зөөри һомолоо ха юм даа.

– Һайнта даа! Буряад циркын бэлигтэндэ амжалта хүсэнэбди.