Үлзытын бэлигтэй хүбүүн

Тэрэмни Буряад драмын театрай артист болон режиссёр Баир Цыденбалович Бадмаев болоно. Тиигэжэ шэб шэнэ арадай артистые үнэнхэ зүрхэнһѳѳ амаршалха зуураа, үшѳѳ бага ябахадаа, яһала наадаһан Балма Намдаловагай ехэ хүбүүниинь гэжэ дуулаад, бүришье омогорхооб.

Би энээнһээ урда Баирые мэдэхэгүй шахуу байгаа бэшэб. Буряад драмын театрай ажабайдалаар тиимэ анхаралтайгаар һонирходоггүй байһан тула, ганса уулзахадаа, мэндэеэ хэлсээд, хэр һонинтой байһанаа бага сага ярилдаад тарадаг байһан зомди. Тиимэһээ Баирые халта мүлтэ таниха, нютагайм хүбүүн Буряад драмын театрай артистнуудай дунда бии болоо юм байна гэжэ һанаад лэ, дүүрэдэг байгааб.

Намтай сугтаа нэгэ ангида һуража, арбадахиие дүүргэһэн Сэлмэг Сампиловна Цыренова гэнтэ хонходожо, минии үнинэй шаби хүбүүн Буряад Уласай арадай артист болошобо гэжэ мэдээсээ. «Тэрэнэй эгээл һүүлдэ табиһан, театрай түүхэдэ тусгаар зүйл болоһон моноспектаклииень хараад, онсо һониншье, үсѳѳн удаа тайзан дээрэ табигдадаг юумэниинь тон эрхим болоо, тиигэжэ шабяарай онсоор омогорхоноб», - гэжэ Сэлмэг Сампиловна хэлээ һэн.

Эхын үүргэ хүсэд харуулаа

Чингис Айтматовай үнинэй мэдээжэ болоһон «Эхын таряалан» гэжэ пьесэнь минии гол анхарал татаа ааб даа. Иимэ эрхимээр бэшэгдэһэн зохёолнуудые тайзан дээрэ табиха гээшэ айхабтар орёошье, хүндэшье байхаһаа гадна нүгѳѳ талаараа хүнгэншье зүйл болоно. Орёо талань гэхэдэ, тэрэ пьесэ соо тон драматургиин аргануудаар зураглагдаһан герой бүхэнэй бодото образууд ѳѳр соогоо аймшагтай гүнзэгы ойлгосонуудые абаһан байдаг. Харин хүнгэн байхадаа, энэ тон баян бодото болон нюуса арга боломжонуудай ашаар тобойсо харагдажа байһан образуудые артистнуудай үнэн наадахадань, юрын боложо үгэнэ хаш.

Иимэ зохёолые ганса актёрой ашаар наадажа харуулха гээшэ бүри хүндэ. Илангаяа эхын таряалангай суглуулагдамал образой ашаар, эндэ үргэн далайсатайгаар гаргагдаһан бусад геройнуудайнь юрэнхы нюурнуудые ганса Толгонайн наадаар нэгэ час хори минутын туршада харуулха гээшэ одоол хүндэ болоно.

Эндэ Толгонайн роль гүйсэдхэһэн Ород гүрэнэй габьяата зүжэгшэн Должин Тангатовагай үндэр шадабариин хажуугаар, режиссёрой бүришье орёо хандаса болон актрисатаяа сугтаа пьесынгээ сценкэ бүхэниие баһал «наадаха» гээшэ айхабтар шухала. Бүхэли спектакляа бодото дээрээ хайшаагаар наадаха тухайгаа онсо хурса болоһон хараса соогоо бариха гээшэ айхабтар шухала, хүшэршье гээшэ. Ойгоргүй бүри гүнзэгы онобшотойгоор драматургиин нарин тэгшэ аргануудые хэрэглэһэнэй болон наадажа байһан актрисынгаа зосоомни бии юм гэжэ огто багсаамжалаашьегүй үндэр арга боломжонуудые шадамар бэрхээр тодоруулан хэрэглэһэнэй ашаар энэ спектакль мүндэлѳѳ.

Тиимэһээ Баир Цыденбалович дээдын хэмжүүрэй пилотаж харуулжа, таби наһанайнгаа дабаан дээрэ онсо гоёшье, һонирхомооршье ганса актрисын наадажа гараха зүжэг табиба гээшэ. Теэд үдэр бүхэндэ иимэрхүү үйлын манай түрэл театрай тайзан дээрэ боложо байһан мэтээр уласай сонинуудай арбан шүдэеэ хам барин, абяагүй байһаниинь голхорол түрүүлнэ.

Режиссёр Баир Бадмаевһаа үшѳѳшье олон тоото шэнэ иимэ зураглалнуудые харагшадтаа дурадхажа байха бэзэ гэжэ айхабтараар найданабди. Юуб гэхэдэ, үшѳѳ залуудаа гэнтэ ялас гэһэн зон хадаа тэрэ түрүүшынгээ туйлаһан амжалтаяа дабтахаһаа байтагай тэрээндээ дүтэшье хүрэдэггүй гол түлэб муу юрэндэгтэй байдаг. Энэнь юунһээ болоноб гэһэн асуудал табиха зуураа, буряад арадай сэсэн мэргэнээр хэлэһэнэй ёһоор «Түргэн юумэн бүхэн – түүхэй байдаг» гээд лэ харюусаха байнаб. Үшѳѳ моноспектакль тухайнь хэлэхэдэ, киргиз яһанай эхэнэр Толгонайн һанаашалгануудые, хараа бодолнуудые, дотоодынь баяр болон һанаа зоболгонуудые манай юрын буряад эхэнэрэй мэдэрдэг ёстой юумэн болгожо шадаа. Иимэ үнэхѳѳрѳѳшье суглуулагдамал боложо шадаһан ямаршье зохёол гайхалтай үндэртэ гаралгын бодото жэшээ болоно гэжэ хэлэхэ байнаб. Иигэжэ Баир Цыденбалович бүхы талаһаа бэлиг талаангаа ялас гэмээр харуулаа.

Мүн Должин Тангатовагай нютагаймни хүбүүнэй бодото тулга болоһонойнь түлѳѳ бүхы үлзытынхидһѳѳ доро дохин, ехэ һайниие хүргэнэб. Саашанхи ажалдатнай амжалта, илалтанууд элбэг дэлбэг байха бэзэ гэжэ дороо бата үндэһэтэйгѳѳр хэлэхэ байнаб.

Нютагаа магтан ябана

Найман мянга метрын үндэртэй хярын орой дээрэ хүрэһэн альпинист мэтэ табяад наһанайнгаа үндэртэ энэ ехэ амжалтатайгаар хүрэжэ ерэһэн манай Үлзытын Баир Цыденбалович Бадмаев бүришье олон үндэрнүүдые дабаха аргатай. Наһан соогоо бага сагаар суглуулһан дүй дүршэлынь хайшаа орошохо һэм?

Баир иимэ нэрэ зэргэдэ хүртэхэдөө, залуугайнгаа багша Сэлмэг Сампиловнагай ашаар иимэ үндэртэ гарааб гэжэ табяад гаран жэлэйнгээ үндэрһѳѳ ойлгохо сэсэн бодолтой хүн болоно ха юм.

Баир Бадмаевай актёрой ажал тиимэшье сэсэгүүдээр ходо дэбдеэтэй бэшэ хэбэртэй. Сэлмэг Сампиловнагай хэлэһэн зарим ажаглалтануудай үндэһэн дээрэ актёройнь ажабайдалай зарим үенүүдтэ «һубайшье» хаһанууд ушараа хэбэртэй.

Баир Цыденбалович ехэ хаалтатай хүн ха гэһэн бодомжо би эрхэ бэшэ гаргааб. Минии «Саашадаа ямар түсэбүүдтэйбта?» тон юрын асуудалда «Энэ талаар нэгэ бодомжо бии. Уридшалан хэлээд яалайб!» гэжэрхёо. Һүүлдэнь бодомжолжо үзѳѳд, илангаяа зохёохы ажалтанай дунда атаархалай муу үнэрѳѳ гаргадаг байһан тулада энэ талаар зүбшье ха гү гэжэ ойлгооб.

Тиигэжэ хараха янзада тон юрын буряад мэтэ аад, дан тиимэл бэшэ хаш. Бэлиг талаан ехэтэй зон бултадаа шахуу иимэ байдаг гэжэ би лабаар мэдэдэг болонхойб. Баир Цыденбалович эгээл тиимэ тоотой зоной дунда ороно гэһэн бата һанамжатай тэрээнтэй тараа һэм. Тэдэнэр орёо зантай байдаг.

Буряад драмын театрта хорёод жэл соо ажаллахадаа, Баир Цыденбалович Бадмаев «һубай» сагай ушараашье һаань, нилээн олон рольнуудта наадаһан байна. Булад Гавриловай «Тэмүүжэн» гэжэ пьесэдэ гол Тэмүүжэнэй роль гүйсэдхэһэн байна. Бусадшье элдэбын спектакльнуудта гол геройнуудые наадажа, Кондратьев, Бальжанов, Бадагаева болон бусад элдэб режиссёрнуудтай Баир хүдэлһэн байна. Тиихэдээ ѳѳрѳѳ режиссура хэхэ үшѳѳ бэелэн гараагүй бэлигтэй зондо ондоо найруулагшадтай, илангаяа хэды багта энеэхэ, бархирхыень заажа байдаг зонтой хүдэлхэдэ, хүшэр гү гэжэ асуухадамни, нам руу анхарал ехэтэйгээр шэртээд, «Артист бүхэн ѳѳрынгѳѳ һанамжа хэлээдхихэ аргатай байдаг юм», - гэжэ харюусаа һэн. Тиин иигээд абаад харахада, Буряад театр соомнай хуу үгэеэ ойлголсолгон болон бэе бэедээ энхэргэнээр хандалгын оршон тогтонхой юм ха юм гэжэ һэжэглэн бодожо һуугаа һэм.

Харин спектакль табилгын бэрхэшээлнүүд тухай болон авторска эрхэ хазагайруулхагүйн тулада ямар ехэ хүдэлмэри ябуулдагаа дэлгэрэнгыгээр хѳѳрэжэ үгѳѳ. Гэбэшье, табин нэгэтэй боложо, «арадай» гэһэн үндэр нэрэ зэргэ абаһан хүнэй ажабайдал тиимэшье яама ялхигүй байһан байхагүйл.

Минии бэшэһэн бодото үгэ дээрэ Цырен Шойжонимаевай зохёоһон «Нютагни» гэжэ дуун дээрэ клип буулгахадань, Баир Цыденбалович найруулагшань байгаа. Тус клипэй кадр бүхэнэйнь Үлзытын һайхан оршониие үргэнѳѳр, үнэнѳѳр, зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэмѳѳр буулгагдаһан байһые булай ехээр уяран, һайшаан тэмдэглэжэ һуугаа һэм. Энэ хэдыхэн минутын агшан зуура соошье Баирай онсо бэлиг гансата тодорон харагдаа бшуу. Тиигэжэ минии нютаг иимэ бэлигтэнээр элбэгжэг лэ! Баир Цыденбалович Бадмаевай бэлиг талаан саашадаа ямаршье муу оршондо гэнтэ оронгүйгѳѳр, улам дэлисэ ехэтэйгээр һалбархань болтогой! Бүхыдѳѳ һанажа, бодожо, хүсэжэ ябаһан бодото хэрэгүүдынь намын ёһоор амжалтатайгаар бүтэг лэ! Харгы замынь дардам, яама ялхигүй байг!