Бэе махабадаараашье, уран бүтээлнүүдээрээшье барюубшатай мантагар хүнүүдэй нэгэн Гэлэгийн Одон үнэхөөрөө мүн. Дорнод аймагай Дашбалбар һомондо 1925 ондо түрэжэ, эреэнтэй маряантай ажабайдалай үнгэ будагые бэе дээрээ үзэһэн хүн. Манай гүрэнэй барбагар һахалта ехэ даргын нүлөөгөөр Монгол руу нүүһэн буряадуудые хамаха, хюдаха үе саг байһан. «Эдир залуу ябахадаа, хамалганда орохо наһандаа хүрэһэншье һаа, бэеэр бага байһанай талаангаар тархяа эдингүй, амиды үлэһэн хүм», - гэжэ өөрөө Одон ахатан хөөрэдэг байһан. Үйлын үреэр тэрэнэй үхэлэй аманда ороһон һаань, оршон үеын монголшууд бэлигэйнь дээжэһээ хүртэлсэхэ хубигүй байха һааб даа. Арбан долоо-найма наһандаа мал таряаланай яаманда, һүүлээрнь зураг урлаха газарта уран зураашаар ажаллаба. 1945-1951 онуудта Москва хотын В.И.Суриковай нэрэмжэтэ уран зурагай дээдэ һургуулида һуража гараа.
«1951 оной зунай сэлмэг үглөөгүүр «Москва-Улаан-Баатар» гэжэ поездын шангаар дохёо үгэн, вокзал дээрэ зогсоходонь, тэндэһээ хара шляпатай, хара костюмтай, ялагар хара ботинкатай, ута сагаан плащтай үндэр сагаан хүн бууһан гэхэ. Энэмнай уран зурагай академи түгэсхөөд, диплом үбэртэлэнхэй, эхэ ороноо яаран ерэһэн минии аба Гэлэгийн Одон байгаа», - гэжэ алдарта уран зураашын басаган Одоной Нямаа омогорхон дурсаһан.
Удангүй Одон зурааша Нацагийн Цэрэндулма гэжэ басагантай гэр бүлэ болоод, хоюулан жаргал зоболоноо тэгшэ хубаалдан, хорбоо юртэмсэдэ ажамидараа. Табан үхибүүдые хүмүүжүүлхын хажуугаар гэртээ дэлхэй дүүрэн суурхама уран зурагуудые амилуулан мүндэлүүлһэн алдартай. «Абым эдэ зурагуудые урлан зураад, олон хүнэй нюдэ баясуулан, сэдьхэлыень сэнгүүлжэ, алдар нэрэдэ хүртэхэ ябадалда эжымни оруулһан үүсхэл оролдолго олигой ехэ», - гэжэ Нямаа басаганиинь онсолон тэмдэглэһэн байдаг.
Г.Одон Москваһаа һургуулияа дүүргэжэ ерэмсээрээ, Монголой уран зураашадай эблэлэй хорооной дарга Н.Цултэмэй дурадхалаар багшанарай дээдэ һургуулида уран зурагай класс нээгээд, багшалжа эхилээ. Хажуугаарнь зохёохы ажалаа эдэбхитэйгээр үргэлжэлүүлбэ. «Орой намар», «Һаалишан», «Ажалай һүүлээр», «Нэгэдэлэй баяр» гэхэ мэтэ хүдөө ажахын сэдэбээр уран зурагуудые удаа дараалан бүтээгээ. «Партизан Хасбаатар», «Янжима», «Хайрата эжы», «Улзын малшан», «Үбгэн» гэхэ зэргын портретнэ жанрай зурагуудынь олондо һайшаагдан угтагдаһан юм.
1962 онһоо Монголой уран зураашадай эблэлэй хороондо нарин бэшэгэй даргаар (харюусалгата секретаряар), 1963 онһоо, наһанай амаралтада гаратараа, Гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулида оюутадые уран зурагай эхин нюусануудта һургаһан габьяатай.
Г.Одон 1995 ондо 70 наһанайнгаа ойтой дашарамдуулан, өөрынгөө тусхай үзэсхэлэн Улаан-Баатарта эмхидхэһэн байна. «Эхэ нютагай уряа», «Таряашад», «Дорнодой тала» гэхэ мэтэ түүхэ, ажал хүдэлмэриин сэдэбээр 150 гаран зураг олоной үзэмжэдэ табиһан юм.
Мүнөө үеын байдал, хүн зоной амидарал харуулхаһаа гадна янза бүриин онол арга хэрэглэн ажалладаг уран зурааша бэлэй. Бүри 1948 ондо Москваһаа зунайнгаа амаралтада ерэхэдээ, нютагтаа таряа хуряалсаһан. Тиигэжэ хүдөөгэй бэлэн бэшэ байдал бэе дээрээ үзэхэдэнь, бүтээхэ зурагуудайнь эшэ үндэһэн эндэһээ олдодог байгаа.
Эдэ урагшатай ажалынь гэргэн Цэрэндулмаһаань эхитэй гэжэ тэмдэглээ һэмди. «Абыемни эжы жэгтэйгээр хүндэлдэг һэн. Нэн түрүүн нүхэртөө ажаллаха һайн эрхэ нүхэсэл байгуулхые оролдохо. Хубсаһа хунарыень хирэтэй байлгахагүй, муу үгэ хэлэхэгүй. Эдеэ хоолойнгоо эгээл һайнииень абада бариха. Эсэгымни хубсаһан элюурдээтэй байха, зурагайнь зэр зэмсэгтэ хүн гар хүрэхэгүй ёһотой. Биирэ, шэрэ будагыень газарта унагаажа болохогүй. Энээгээр тобшолол хэхэдэ, бурханһаа заяагдаһан бэлигээрээ, уран зурагуудаараа абымни монгол түмэнэй һанаа сэдьхэлдэ үеын үедэ мүнхэрэн үлэхэ эшэ үндэһэн - эжыһээмни», - гэжэ О.Нямаа гэртэхин тухайгаа һанан дурсана.
Үнэхөөрөөл тиимэл байгаа ха. Агын дасанай шэрээтэ Бадма ламхай түрэл һэн тула шажанай һургуулиин оюутан байхадаа, Одон гуайнда үе-үе ябажа, хүндэһөөнь хүртэлсэһэн хүн. «Нарин нягта, һэтэл ажалаа хэжэ һууха. Намда хамаатай зурагай 33 эскиз бүтээгээ һэн. Би тэдээнээ өөртөө үлөөгөөгүйдөө ехэ халагладагби», - гэжэ мүнөө ламхай һанан дурсана.
Би Агын телестудиин ахамад редактор байхадаа, 1996 ондо Улаан-Үдэдэ Бүгэдэ буряадай үндэһэн соёл хүгжөөхэ эблэлэй тоосоото хуралдаанда хабаадалсаа бэлэйб. Тэндэл Гэлэгийн Одон гэдэг уран зураашантай уулзажа, үгэ андалдаха золтой байһан хүм. Үндэр томо бэетэй, үһэеэ хюһажархиһан, бата гэшхэдэлтэй, бад гэнги хүн гэжэ шэнжэлээ һэм.
Тэрэл жэлээ, мүнөө болоходо залуушагаар, 71-тэйдээ наһа бараһан. Г.Одоной зохёохы ажаябуулга гүрэн түрэһөө үндэрөөр сэгнэгдэнхэй. 1959 ондо «Ажалай һүүлээр» гэжэ зурагаараа гүрэнэй шанда хүртэһэн. 1962 ондо «Бүгэдэ Найрамдаха Монголой Арадай Уласай соёл урлалай габьяата ажаябуулагша» гэжэ нэрэ зэргэтэй, 1975 ондо «Монгол Уласай арадай уран зурааша» солотой болоһон юм. Харин 1995 ондо, 70 наһандаа, Сүхэбаатарай орденоор шагнагдаһан.
Ага нютагһаа уг гарбалтай уран зурааша, шарайд омогой Гэлэгийн Одоной гэрэлтэ дурасхаал Монголой олон түмэнэй сэдьхэлдэ хэтэ мүнхэдөө үлэнхэй.
