Тус зүжэг залуу зүжэгшэн Чимит Дондоковой зохёон байгуулхадань, мэдээжэ Олег Юмов найруулан табиба. Зүжэгэй һүүлдэ мүн лэ Доржо Банзаровта зорюулагдаһан баримтата фильм олоной һонорто дурадхагдаа.
Тус зүжэг бэшэһэн Чимит Дондоков өөрөө тайзан дээрэ гаража наадаба. Буряадай элитэ хүбүүдэй нэгэн, түрүүшын эрдэмтэн Доржо Банзаровай үе наһан тухай тэрэнэй эсэгэ Борогшоной Банзарай зүгһөө үгүүлэгдэбэ. Борогшоной Банзар хасаг угай хүн байһан гээд мэдээжэ. Тэрэнэй ударидалга доро 50 һэлмэтэ эрэшүүл алба хаадаг байгаа. Үнэр баян гэр бүлэдэ 5 хүүгэдэй одхон хүбүүниинь боложо, Доржо түрэhэн намтартай. Эрхэ монсог хүбүүнэйнгээ түрүүн Харасайда ном үзэһэн, һүүлээрнь Троицкосавск хотын хасагай хүүгэдэй һурадаг һургуулида ороһон тухайнь омогорхон байжа хөөрэһөөр эхилнэ. 200 жэлэй үмэнэ тэрэ һургуулида юрын зон ном бэшэгтэ һураха аргагүй һэн - гансал хаанта засагта алба хаадаг хасагуудай үри бэе эрдэм шудалха аргатай байгаа бшуу. «Үхэр малаа харюулаад, эдихэ уухатай гэр тойронгоо байгаа һаа, дээрэ бэшэ юм гү? Тоо тооложо һурабал, хүрөөгүй юм гү?» – гэһэн бодолнуудта Банзар үе-үе болоод лэ абтана. Тиигэжэ байтараа: «Минии хүбүүн хэнһээшье доро бэшээр ном үзэхэ», - гэжэ тэрэ лаблана.
- Зүжэг бэшэхэдээ, хэдэн һарын туршада бэлэдхэл хэгдээ. Энэ Буряадаймнай эгээл түрүүшын эрдэмтэнэй намтар дээрэ үндэһэлжэ, минии өөрынгөө тархиһаа, сэдьхэлһээ гаргажа, анха удаа зохёоһон бүтээл болоно гээшэ. Ямаршье арадта эжыгээ магтаһан соло дуудалга, уран зохёолнууд бии гээшэ ааб даа. Харин эсэгын үндэр заяанда зорюулагдаһан бүтээлнүүд хомор шэнги байдаг. Эгээл тиимэһээ энэ тала абажа, зохёол бэшэхэ гэһэн зорилго табяаб, - гээд, зүжэгшэн Чимит Дондоков хэлэнэ.
Зүжэг хаража байхадаа, эсэгэ хүнэй үридөө һанаагаа зобожо, сэдьхэлээ хүдэлгэжэ байхадань, яаха аргагүй тэрэнэй орондо орохоор. Заримдаа хайратай, энеэдэтэйшье ушарнууд зураглагдана. Зүжэгшэн олон хүнэй дүрэ һэлгэжэ байжа наадахаһаа гадуур, уянгата хоолойгоороо гунигаар дүүрэн дуунуудые хангюурдаадшье абана.
- Амаргүй һонирхолтой зүжэг болоо. Моно-зүжэг гээшэмнай ехэ хүндэ орёо жанр юм. Бүхэли зүжэг дотор гансаараа наадажа гараха гээшэ тон хүшэр. Харагшадай анхаралай буурашахагүйн түлөө тон һайнаар наадаха хэрэгтэй. Найруулагшын ажал мүн лэ һайшаалтай. Тайзан дээрэ бүхы юумэн тааруулаатай байгаа. Доржын эжын дүрэ ямар бэрхээр харуулжа шадаа гээшэб. Юрэдөө эрхим бүтээл болоо гэхэ байнаб, – гээд, Ород Уласай арадай зүжэгшэн Лариса Егорова һанамжаяа хэлэбэ.
Хара багаһаа эрдэмэй далай гаталха гэжэ ошоһон Доржо хүбүүнэй хуби заяан хэды хүндэ байгаа гээшэб! Тэрэ холын сагта буруугай бэлшээриһээ холо ошоогүй буряад хүнэй үри аяар холын харгыда гараа. Хажуудаа ханилха нүхэдтэй, дахуулха удамаршантай ябабашье, түрэһэн эжы, абын дулаахан энхэрэл хэзээдэшье хүсэлдэхэгүй. Эрдэмэй орьёлдо гараха гэжэ холын нютаг зориходоо, түрэл гаралнуудһаа, тоонто нютагһаа холо ябаха баатай байгаа бшуу. «Дорж» гэһэн зүжэг үзэһэн харагша бүхэн өөрын һанамжатай байгаа.
- «Доржын эсэгэ Банзар» гээд нэрлэбэл, зүйтэй байха һэн. Юундэб гэхэдэ, тэрэнэй эсэгэ Банзар хүбүүн тухайгаа зүжэг дотор хөөрэжэ гарана. Буряад арадта үзэгдэдэггүй аашанууд харуулагдана (Банзар абдар дээрээ хоёр хүлөөрөө гарана). Зүжэгэй үйлэ болон үгүүлэл ходол һэлгэгдэжэ байна. Хаанай урда буряад хүбүүд тархяа үргэхэ аргагүй - урдань һунан мүргэжэ байһые харуулна, - гээд, хэлэ бэшэгэй эрдэмэй доктор Ирина Булгутова Фейсбугта өөрынгөө һанамжа бэшэһэн байна.
Алхам хээгүй хүн бүдэрдэггүй гээд, арад зоной дунда хэлсэдэг гүб даа. Ямаршье сагта алишье тала баримталагшад байха.
Тиихэдэ тэдэ өөрынхеэрээ зүбшье байжа магад.
- Залуу нүхэрэймнай ажал яһала гоё болоо гэхэ байнаб. Өөрөө оролдожо бэшээд, тэрэнээ тайзан дээрэ бэелүүлхэ гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ. Түрүүшын алхам хэжэ байһан бэшээшэндэ зарим тэды дутагдалнууд байжашье болоо. Зүжэгшэнэй талаар тэрэ ажалаа һайнаар дүүргээ. Энэ тэрэ гэжэ шүүмжэлгэ хододоо байгаа, байхашье. Уран үгын үзүүр барижа байһан хүбүүд, басагадаа дүнгэжэ, туһалжа байгаа һаа, һураггүй дээрэ, - гээд, Буряад Уласай габьяата зүжэгшэн Солбон Субботин хэлэнэ.
Иимэ бэрхэ, сэсэн мэргэн буряад хүбүүнэйнгээ хүшэрхэн хуби заяан тухай зүжэг хаража, залуушуулнай түүхэеэ мэдэжэ үндыхэ болоно. Буряад арад зон сооһоо түрүүлэн Европын эрдэм руу харгы нээһэн ялас гэмэ бэлигтэй хүбүүгээрээ омогорхомоор лэ даа. Казаниин университет амжалта түгэс дүүргээд, эрдэм шэнжэлхэ харгыгаар дабшаха гэһэн хүсэлынь тэрэнэй хасаг уг гарбалһаа боложо бэелүүлэгдээгүй. Түрэһэн эжы абатаяашье дахин уулзаха заяагүй байһан хөөрхы даа...
Юрэдөө дайнай дүүрэһэн хойно ухаагаа хүдэлгэжэ байнгүй, тэрэнэй эхилхэһээ түрүүн бэлдэлгын ажал хэхэ хэрэгтэй гэдэг гүб даа. Мүнөө зүжэг бэшээд, тэрэнээ тайзан дээрэ табихаһаань түрүүн ямар ажал хэгдэдэг гээшэб? Уран зохёолшод, эрдэм шэнжэлэгшэд, дүршэл ехэтэй зүжэгшэд болон түүхэ шудалагшад нэгэ дороо сугларжа, ямар бүтээл болоһон тухайнь шүүмжэлжэ хөөрэлдэдэг гээшэ гү? Зүжэг болохын урда бэшэгдэһэн пьесэ ямар бэ даа сэдхүүл болон сониндо хэблэлдэ гаража, уншагшадай һонорто гарадаг гү? Энэ үүргэ өөр дээрээ хэн даажа абаха ёһотойб? Уран зохёолшодой холбоон гү? Гэхэ мэтэ асуудалнууд олон. Али мүнөө сагта бууса буусаараа таража һуудаг заншалтай болонхой юм гүбди? Уран бүтээлэй нэгэ тогоон соо бусалжа, шадал хүсэлөө нэгэдхэжэ, ажалаа ябуулбалнай, буряад арадаа, ороноо холо ойгуур суурхуулха зохёолнууд ерээдүйдэ мүндэлхэл байха!
