Агын мэдээжэ хүгжэмшэн, Ородой Холбоото Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Россиин Хүгжэмшэдэй холбооной гэшүүн, уласхоорондын конкурснуудай ба буряадай уласхоорондын «Алтаргана» нааданай лауреат, Агын багшанарай колледжын хүгжэмэй багша Бато Бальжинимаев августын 27-до 70 жэлэйнгээ ойн баяр тэмдэглэбэ. Ойень угтуулан, композитортай хөөрэлдөө эмхидхэһэн байнабди.
- Бато Бальжинимаевич, Та зохёохы замаа хэзээ эхилээбта?
- Би 1952 ондо Агада түрэһэнби. Зугаалайн һургуули түгэсхөөд, Улаан-Үдэ ошожо, Пётр Ильич Чайковскиин нэрэмжэтэ хүгжэ-мэй училищида орооб. Тэрэнээ 1972 ондо дүүргэһэн сагһаа хойшо Агадаа хүдэлнэб, Улаан-Үдэдэ Зүүн Сибириин гүрэнэй соёлой дээдэ һургуулида заочно һураһанби.
- Аба эжытнай юу хэдэг байhан бэ?
- Минии аба эжы хоюулаа 1930 оной байhан. Абамни, Бальжинима Дагбаевич Данзанимаев, нютагаараа Үрөөнэйн, бухгалтер ябаhан, Зугаалайн һургуулида hураhан. Эжымни, Александра Жаповна Зандраева Агада түрэһэн, хүүгэдээ хараад, гэртээ байһан. Бидэ табан хүүгэд һэмди, би ехэньби. Абые «ботого абхуулдаг хүбүүн» гэжэ хүн зон нэрлэдэг һэн. Энгин тэмээнэй ботогоёо голоходонь, тэмээшэд манайда ерээд, абые абаашадаг һэн. Аба скрипкэтэй байха, тэрээн дээрээ наадажа, «Үншэн сагаан ботогон» гэһэн хүгжэм зэдэлүүлхэдэнь, энгин тэмээн ботогоёо заатагүй абадаг байhан. Тэмээн бэеэр томошье hаа, эльгэ нимгэтэй, hайн сэдьхэлтэй амитан юм.
Табан хүүгэд сооһоо би гансаараа хүгжэмшэн болоһонби. Аба скрипкын хажуугаар мандолина дээрэ наададаг байһан, дайнай үедэ һураха аргагүй байгаа. Эхэеэ гээгдүүлһэн, эсэгэтэеэ үндыһэн, мүнгэгүй, яагаад һурахаб даа? Абын мандолина, скрипкэ дээрэ наадахадань, хажуудань байжа, ходо шагнахаш. Абын нагаса эжы хүгжэмдэ дуратай байһан.
Б.Бальжинимаев (баруун гарһаа 1-дэхи) коллегэнүүдтэеэ.
- Олон дуу зохёоһон гүт?
- Зургаан ном гаргаһанби, гурбан зуу гаран дуунай хүгжэм зохёогооб, «Агамнай» гэжэ дуумни тон мэдээжэ гээшэ ааб даа. Буряад, ород шүлэгшэдтэй хүгжэм бэшэдэгби, хажуугаарнь буряад, ород арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй ансамбль ба оркестрнүүдтэ гушаад хүгжэм зохёогооб. Шэтын Николай Павлович Будашкинай нэрэмжэтэ ород арадай хүгжэмэй зэмсэгүүдэй ансамбль минии зохёоһон хүгжэм наададаг, «Байгал» театрай дирижёр Жаргал Токтонов минии олон дуунуудта аранжировко хээд хүдэлдэг. Хүүгэдтэ зорюулһан дуунууд үсөөн, эжы тухай олон юм.
- Зохёохы шэглэлээр дабшадаг зон холуур ябажа, талаан бэлигээрээ олониие хужарлуулдаг гээшэ…
- Совет үедэ олон тээгүүр ябагдаа. Багшалхын хажуугаар 15 жэлэй туршада Агын багшанарай училищиин оркестрэй хүтэлбэрилэгшөөр ажаллаа hэм. Тиихэдээ оюутад, багшанар ондоо олон газараар ябаабди. Оло дахин Монголоор ябааб. Монголдо мэргэжэлтэ ехэ хүгжэмшэд бии, тэдэнэй тоодо – Боролдой, Сүхбаатар, Авармид. Боролдой Дорнод аймагай Чойбалсан хотодо 1942 ондо түрэһэн, Свердловск (мүнөө Екатеринбург) хотодо оршодог Ураалай хүгжэмэй дээдэ һургуули дүүргэһэн, мүнөө наһатай болонхой. Эдэ зон Ага ерэдэг һэн, «Алтаргана» нааданда Авармид ерээд ошоо.
- Ондоо яһатанай хүгжэмшэдтэй ябалсадаг, харилсадаг гүт?
- 1990 ондо Челябинскда бүхэроссиин оркестрнүүдэй конкурсдо хабаадахадаа, яхадуудтай нүхэ-сэдэг болоо һэмди.
- Ямар дуунуудые шагнаха дуратайбта?
- Ямаршье дуу шагнадагби, зүгөөр мэргэжэлтэ хүгжэмшэн байхадаа, ехэнхидээ классика шагнаха дуратайб.
- Агадамнай дуушад олон гээшэ гү?
- Эндэмнай дуушад үсөөн, дуушан ходо дуулажа байгаагүй hаа, дуушан бэшэ. Залуушуул Улаан-Үдын хүгжэмэй училищиин дуунай таһагта ороно, тэрэнэй hүүлээр Москва, Новосибирск гэхэ мэтэ хотонуудай консерваторидо, аспирантурада hурана. Талаан бэлигтэй һурагшад байдаг, тэдэниие хүгжөөхын, hургахын тула һайн нүхэсэл – хүгжэмэй һургуули хэрэгтэй.
Хүгжэм гээшэ хатуу юумэн, залхуу хүн шадахагүй, үдэр бүри дуу дуулажа байхын тула хүсэн хэрэгтэй, тиихэдэ дуушан хүн үдэр бүри һайнаар хооллохо ёһотой. Агадамнай һайн дуранай хүгжэмшэд бии, тэдэнэй тоодо «Амар сайн» театрта хүдэлдэг Баир Дамдинжапов, Баир Балдандашиев, Далай Бороев гэхэ мэтэ. Һайн дуранай хүгжэмшэд мэргэжэлээ дээшэлүүлнэгүй, хүгжэмэй таһагта һураха хэрэгтэй. Хүгжэмшэн өөрын бодолтой байдаг юм. Анатолий Андреев, Сергей Манджигеев, Бау Ямпилов минии багшанар байһан, тэдэ доро зүрхэтэй, оролдосотой байха хэрэгтэй гэжэ заадаг һэн. Би бүхы наһаараа һуранаб.
- Мэдээжэ шабинараа нэрлыт даа.
- Дулдаргын аймагай Зүдхэли нютагай Саян Цымпилов Москвагай гүрэнэй хүгжэмэй консерватори дүүргэһэн, Буряадай оперо болон баледэй театрта хүдэлдэг. Саян байгша оной июль hарада мэдээжэ оперно дуушад Чингис ба Елена Аюшеевтэнтэй Агада концерт-наада табяа. Чингис Аюшеев Буряад Уласай Зэдын аймагай хүбүүн юм, Москвагай хүгжэмэй академическэ театрай хүтэлэгшэ дуушан, Елена нютагаараа Белгород хотын. Эдэ хоёр Москвагай хүгжэмэй консерватори дүүргэһэн, Саян Цымпиловһээ дээдэ курснуудта hураhан.
- Иимэ хуби заяатай байһандаа жаргалтай гүт?
- Абынгаа туһаар ябанаб, бэрхэ, бэлигтэй абамни тэрэ сагай эрилтээр хүгжэмшэн боложо шадаагүй, намайе хүгжэмшэн болгоһондонь ехэ баяртайб, хүгжэмшэн болохо гэжэ дээрэһээ үршөөлтэйб гэжэ һанадагби.
- Үри хүүгэд тухайгаа хөөрыт даа.
- Хоёр басагадтайбди. Тэдэмнай хүгжэмэй харгыгаар ошоогүй, һургуулиин байхадаа, «Залуу наhан» ансамбльда хатардаг һэн. Дуу дуулаха дуратай, зээнэр баhа хатарха, дуулаха дуратай юм.
- Бато Бальжинимаевич, далан жэлэйтнай ойн баяраар амаршалаад, олон олон дуу, хүгжэм зохёожо, олониие баясуулжа, энхэ элүүр, омог дорюун ажаһуугыт даа гэжэ үреэнэбди.
