«Байгал» сэдхүүлдэ 17 жэл, «Буряад үнэн» сониной редакцида 37 жэл хүдэлһэн манай эгэшэ нүхэр, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, ажалай ветеран Галина Гуруевна ЦЫРЕНОВАГАЙ түрэһөөр 80 наһанай ой һая гүйсэбэ. Хэжэнгын аймагай Хөөрхэ нютагһаа гарбалтай Галина Гуруевна мүнөөдэрэй байдалаар хоморой хүн болоно гэе. Юуб гэбэл, урданайнгаа уран зохёолшодтой, бэшээшэдтэй олон жэлдэ нэгэ дүхэриг соо хүдэлһэн шуу. Гар бэшэмэлыень машинка дээрэ сохижо, хэблэлдэ бэлэн болгоходоо гү, али алдуунуудыень шүүрдэн олоходоо, зохёолнуудтань ногоон харгы гаргалсадаг байгаа ха юм.
Абгын ашата заабаряар
Иимэ ажалда яагаад ороһон, хүдэлһэн тухайгаа эгэшэ нүхэрнай анха түрүүшынхеэ хөөрэжэ үгэбэ.
- Галина Гуруевна, сэдьхэлээ дэлгээн хөөрыт даа.
- Хүндэтэ аба Гүрэ Цыренович, энхэргэн эжы Бүүбэй Намсараевна хоёройнгоо заабари зүбшэлөөр ябаһан бэзэб. Гүрэ абынгаа аха, нэрэтэй түрэтэй уран зохёолшо Хоца Намсараевич Намсараев абгындаа сэхэл зорижо ерэһэмби. Бишыхандаашье эдэнэйдээ айлшалдаг байгааб. Нэгэтэ Бальжид абгай хүхэ-хара, гоё гэгшын угалзатай улхан соо шүлэ хэжэ үгэбэ. «Би танайхидал адли томо улханһаа шүлэ уухаа һананаб», - гэбэб. «Томо соо хээд үгэ», - гэбэ абгам. Ондоо ушарнуудташье иимэрхүү дэмжэлгэтэйл ябаа хүм.
«Одхон дүүгэйм басаган. Энээниие таһа һургаад абаарай», - гээд, Цыден Галсанович Галсановта даалгажа хэлэһыень һананаб. Һая ажалда ороод, «Байгал» сэдхүүлдээ набор хээд ерэхэдэм, абгам асуудаг байһан юм:
- Зай, хэнэй материал сохибош?
- Цыден Галсановай хоёр шүлэг, Барадий Мунгоновой рассказ...
- Юун тухайб тэрэ шүлэг, рассказшни? Удхынь ойлгоо гүш? Абаһаар харюусангүй, бодожо һуугаа һааш хэлэхэ: «Баабайгаа, Гүрые һажааһан һаа, шангахан голтой, шаб гэмэ хүн болохош. Зохёол «тоншохо» зуураа толгой соогоо ухамайлжа һура. Һургаал болохо. Үнэн дээрээ ши саашаа һурахал байгааш. Эрдэм хэрэгтэй».
Намтай сугтаа абгатанайда нүгөө дүүгэйнь – Гүнзэнэй хүбүүн Владимир Гунзынов байлсаха. Тэрээн тухайгаа абга баһал һанаата болохо. Суута хатаршан Цэдэн Бадмаевай ерэхэдэ, «Энэ манай хүбүүн юу хээндэ һурамаар, шадалтай гү даа?» – гэжэ һонирхожо байһыень һананаб.
Юрэдөөл, мүнөө хүгшэрхын далайда хүрөөд байхадаа, томоотой, томо айлайхи байһан, хубиием заажа, заяажа үгэһэн абгатанаа дурсахам зүйтэйл бэзэ.
- Одоол, зохёохы оршон соол үндыһэн болонот.
- Айлшад таһалдахагүй. Заримдаа ганса-нэгээрээ ерэхэ. Жэшээлбэл, эрдэмтэн Цыбик Бобоевич Цыдендамбаевтай абга амяараа хөөрэлдэхэ дуратай юм һэн. Цырен-Дулма Дондокова һамганиинь заримдаа ерэлсэхэ. «Буряад үнэн», «Правда Бурятии» сонинуудай хамтадхамал редакциие толгойлогшо Цырен Очирович Очировтай мүн лэ амяарлан зугаалха дуратай бэлэй. Аполлон Шадаев, Дольён Мадасон, уран зурааша Цыренжаб Сампилов, Чимит Цыдендамбаев, Дамба Жалсараев мэтын зон хүгтэй хөөрүүгээр шүлэгөө, дуугаа зэдэлүүлхэ, хүхэ манан бологшо һэн даа. Залуунууд Цырен Галанов, Цыденжаб Жимбиев нэгэ заа хитүүшэгүүд, шагнан һагад байха. Халаг, юу хээ бэшэхэ һэдэбтэй һаа, эдэ зоной шарай зураглажа туршахал бэлэйб. Володимнай архи, коньягта гүйгөөшэн, асараашан. Һард гээд лэ гараха шэнги болоод бусаха. Володитой ээлжээлэн Чимит Цыдендамбаевичые гэртэнь хүргэхэбди. Хүлөөрөө һогтодог байһан гээшэ аабза. «Шэмэдтэ бү һарбайгты, хүрөө болог» гэжэ абгайханай айладхаашье һаань, юун сахигдахаб даа.
Үдэшын энеэдэн Володя бидэ хоёрто үглөөдэрэй ханяадан болохо. Бальжид абгай эртэлэн маниие һэреэгээд, уборко гээшэ эхилхэ даа. Сонхо соожо хүрэтэрынь угаалгаха. Шала ялайшатарынь аршааб гэн гэһээш, «Энээхэн забһар алдаад байнаш», – гэжэ хүнэй нюдэнэй хүрэшэгүй юумые хажууһааш хургаараа заажа байха.
Хубсаһа хунараа альганайнгаа холотор үрэжэ угаахабди. Ёһотойл Володя бидэ хоёрто нилээн шанар оруулһан даа. «Дэгэд дээгүүр элеэшэндэ дурагүйб», - гэхэ. Айлшадай үгыдэ абгамнай абгайханай үгэ соохонол байха. Бишыхан мүнгэн рюмка соо хоёр таһалан коньяк уугаад, гурбадахяа һарбайха гэхэдэнь, «Хүрөө болоо!» гэһэн хорюул дуулдаха. Абга нюдэеэ эмнигэс гүүлээд, хоолоо барижа эхилхэ.
- Иигэжэ та абгатанайнгаа хүн шанар тухай һонёор хөөрэбэт. «Байгал» сэдхүүлдэ ошоходотнай, онсо өөрэ абаритай, һонин зугаатай зон угтаа һэн бэзэ.
- Одоол ааб даа. Абгын хэлэшээр, ухамайлжа, хадуужа абаха һэнэгтэй һаа, бишыханууд хэдышье домогуудые бэшэхээр һэн бэзэ. Цэдэн Галсанович Галсанов редактор байгаа. Удаань Чимит- Рыгзен Намжилович Намжилов, угаа бэрхэ, һайн абари зантай Африкан Андреевич Бальбуров, Николай Гармаевич Дамдинов, эгээл удаан хүдэлһэн Сергей Сультимович Цырендоржиев… Ажалайм намтарай эгээл жаргалтай хаһа тэндэ үнгэрһэн гээд һанадагби. Корректор, машинистка ябааб, диктовко доро сохижо һурааб. Зарим зохёолшодой почерк мэдэхэ гүбди даа... Нойтон һабартай тахяагай гүйжэрхиһэндэл. Теэд яахабши, абаахай шэнги үсэд аһалдаад лэ, сохижол мэдэхэш. Гунгаа Гомбоевич Чимитов харюусалгата секретарь байха, хэмжээтэ ажалыем заажа үгэхэ. Һамасуу Батуевна һүүлдэшэг ерээ һэн. Даша-Рабдамни энэ-тэрэ юумэндэ орошобо гээд һаатаха сагынь болохо. Юун хэлсээн байхаб, бинь ажалынь бүтээлсээд һуухаб.
Эдэ бүгэдын хажуугаар үдэшын һургуулида ябажа дүүргээб, багшанарай дээдэ һургуулида заочноор ороод дүүргэһэмби. Шагналнуудташье яһала хүртөөб. Заримыень нэрлэбэл, 1968 ондо Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Хүндэлэлэй грамотаар, 1973 ондо РСФСР- эй Министрнүүдэй Соведэй хэблэлэй, полиграфиин хэрэгүүдэй талаар гүрэнэй комитедэй болон соёлой хүдэлмэрилэгшэдэй профсоюзай ЦК- гай Хүндэлэлэй грамотаар, «Социалис мүрысөөндэ илагша» гэһэн тэмдэгээр, СССРэй Журналистнуудай холбооной Хүндэлэлэй грамотаар шагнагдаһамби.
«Буряад үнэнэй» буянтай дүхэриг соо
- Удаань «Буряад үнэндөө» хүдэлхөөр ороот...
- Ревомир Баярович Гармаевай үедэ ерээб. Цыдып Балданович Цырендоржиевтай хүдэлөөб. Корректорээр бага сага, приемнын секретаряар, кадрнуудай таһагай инспекторээр. Эрхэ уялганууд ойлгосотой ааб даа. Миил үүдэ һахяад һууха бэшэ, документацияа таб яб байса бүридхэхэ, дарганартаа өөр янзын туһамаршаниинь байха, ямар соносхол, мэдээсэл ороноб, ямар хэмжээ ябуулга болоноб, айлшадые угтаха, үдэшэхэ гү – юрэдөөл, редакциин түлөөлгэтэ нюур байгдаа даа.
Буряад хэблэлдэ хубилалта асаржа ерэһэн, «Буряад үнэнэй» нэрые дээрэ үргэһэн Ардан Лопсонович Ангархаевые бүри мүһэн дэмжэһыем зон булта мэдэхэ. Коллективнай үзэгдөөгүй нэгэ эб хүсэн болоод байгаа. Олон шэнэ сонинууд гараа, номууд хэблэгдээ. Буряадай түрүү хүнүүд үндэр тайзануудта уригдаа.
- Һүүдэртэ байхын аргагүй саг һэн. Үдэр бүри суглаа суур, командировкодо зай забһаргүй ошолгон, ерэлгэн... Байгал далайн долгилжо байһандал... Заримдаа һүниндөөшье хүдэлхэ саг гараха. Арсаһан, хойшоо таталдаһан хүн байгаагүй. Эгээл энэ үедэ Ород Уласай Соёлой яаманай «Үндэр туйлалтануудай түлөө» гэһэн тэмдэгээр шагнагдажа, урмашуулагдаа бэлэйб. «Буряад үнэн»-«Дүхэриг» сониной Бүхэроссиин мүрысөөндэ илажа, «Үндэһэтэнэй эрхим сонин» нэрэ зэргэдэ хүртэхэдэнь, Ород Уласай хэблэлэй Алтан жасада оруулагдахадань, «Бурятия» сониной Ород Улас дотороо эрхимлэхэдэнь, бултантай адли омогорхожол ябаһамби, - гэжэ эгэшэ нүхэр хөөрэнэ.
Г.Г.Цыренова Буряадай Журналистнуудай холбооной хүдэлмэридэ сэхэ хабаадалсаһан. Нэн түрүүн Цыбан- Доржи Найданович Дугаровай түрүүлэгшэ байхада, удаань Сэрэн Сыреторович Субановай һунгагдахадань, энэ эмхиин бухгалтер ябаа. Тэрэ үедэ эрдэм һуралсалай сайд ябаһан С.Д.Намсараевай урилгаар УлаанҮдын 7- дохи СПТУ- да хамжаанай ёһоор «Делопроизводство» заагаа. Хоёр выпуск хээ.
- Галина Гуруевна, абгатан тухай хөөрөөгөөр эхилээ хадаа эгээл иимээр түгэсөө һаамнай, бүрин түгэс удха шанартай болохо ха.
- Абгын лэ туһаламжаар буряад уран зохёолой бүхы классигуудтай танил, улаан нюураараа тэдэнтэй уулзажа хөөрэлдэдэг байһан, бэлигтэй зохёолшодой бүлэ соо ябаһамби. Хэниинь хэн гэшэгүй бэрхэнүүд, эдэнэй дүрэнүүд нюдэнэйм урда үзэгдэхэдэл гэдэг. Дондог Улзытуев, Георгий Дашабылов, Гарма-Доди Дамбаев, Лопсон Тапхаев.... Тооложо бараха аалши? Иимэ дүхэриг соо оруулһан бурхадтаа зальбаран ябадагби. Буянтай һанаа бодол үүсхэн, элүүр мэндые, энхэ тайбаниие хүшэр энэ сагта хүсэхэ байнаб даа, олониитэ зондоо...
