- Та хэдытэйһээ дуулажа эхилһэн байнабта? Танай гэр бүлэдэ хэн дууладаг байгааб?
- Хара багаhаа дуулажа эхилээ гэдэг намайе. Сагаалганда нютагай зон бэе бэедээ айлшалжа, наhатай зоноо золгодог, дуугаа дуулалдадаг байгаа. Ганса Сагаалганда бэшэ, түрэ хуримаар, басаганай нааданда хаа-яа эжыгээ дахаад ябадаг байгааб. Һургуулида үшөө ороодүй, үзэг мэдэхэгүй байхадаа, хүнэй дуу дуулахада, анхаралтайгаар шагнагша һэм. Тиигэжэ байтараа, дуунай аялга доро унташадаг байгааб. Хоёрдохи ангиин hурагша байгаад, халта үзэг мэдэхэ, үгэ холбожо уншажа шададаг болооб. Дуунуудые шагнажа үндыһэндөө юм гү, бү мэдэе, гэнтэ нэгэ мэдэхэдээ, дуулажа һуугааб. Тиихэдэ арадай дуунуудай ном хаража байгаа һэм, үгэнүүдыень уншахадаа, удхыень ойлгооб. Өөрөөшье мэдэнгүй, дуулажа эхилээб. Дуунай үгэнүүд толгойдом шэнгэhэн байгаа, сэдьхэлдэмни хүгжэмынь дуулдажа байгаа һэн. Мүнөө hанахада, хүүгэд наhандаа арадай дуунуудые шагнажа, ехэ hургуули гараhан байгааб. Минии гэр бүлэдэ аха дүүнэрни, эгэшэнэрни булта дууладаг. Гоёор дууладаг гэжэ hанадагби.
- Шэнэхээнэй үхибүүдэй һуралсал тухай хөөрэжэ үгыт.
- Шэнэхээмнай hомон болоно. Тэндэ дунда hургуули байха. Би тэндээл һургуулида орооб. Монгол, хитад хэлэн дээрэ хэшээлнүүд үнгэрдэг байгаа. Буряадаараа гэртээ дуугарнабди, hургуулидаа - монголоор. Дунда hургуулияа монгол хэлэн дээрэ дүүргээб.
2002 ондо Хулунбуирта дуушанай hургуули дүүргэhэн байнаб. Байшанай 2-дохи дабхарта түрүүшын шалгалта болоо һэн. Тэндэ би хоёр дуу дуулааб. Һүүлээрнь доошоо, 1-дэхи дабхар руу буужа ябатарни, шалгалтада hууhан хүн намайе байлгаад, ямар нютагайбши гэжэ hураа. Тиигээд сентябрь соо һурахаяа ерээрэй гэжэ хэлээ бэлэй. Юhэдэхи hарада һуралсалаа эхилжэ, тэрэ хүмнай колледжын захирал байгаа гэжэ мэдээ һэм.
Бага наһандаашье, колледжын оюутан болоодшье ябахадаа, арадай дуу дуулахаб гэжэ hанадаггүй байгааб. Колледждо юундэ намда арадай дуу заана гээшэб гэжэ гайхадаг һэмби. Ондоо уянгын дуу гү, али монголой дуу заахаяа яагаа юм гэжэ hанажа ябааб. Али ондоо һургуулида орохом гээшэ гү гэһэн бодолнууд ерэдэг бэлэй.
Тиигэжэ худхаһаар байтараа, хоёрдохи курсын болооб. Урданай дуунай элдэб конкурснуудта хабаадажа эхилээ һэм. Үбэр Монголдо дуушадай конкурсдо оролсоһон байнаб.
- Буряад орон анха түрүүшынхиеэ хэзээ ерэһэн байнабта?
- 2002 ондо үнгэргэгдэһэн Бүгэдэ Буряадай Уласхоорондын «Алтаргана» нааданда арадай дуунай мүрысөөндэ хабаадахаяа ерээб. Тиихэдэ оюутан ябааб. “Дуушан боложо ябаа хадаа, ошожо хабаадаха хэрэгтэй”, - гэжэ манай нютагай дарганар хэлээ бэлэй. Ород гүрэн руу түрүүшынхиеэ ерэжэ, “Алтаргана» нааданда дуулаад, лауреат болоо һэм. Тэрэ ушар ехэ удха шанартай байгаа, урдамни үргэн hаруул харгы нээгдээ.
- Буряадай гүрэнэй дуу, хатарай «Байгал» театрай дуушанаар 2008 онhоо хүдэлжэ байнат. Хэзээ энэ ажалда ороо гээшэбта?
- Буряад нютаг руу 2007 ондо ерээд, 2008 ондо ажалда орооб. Мүнөө болотороо хүдэлжэ байнаб. «Байгалда» хүдэлхэб гэжэ hанаагүй ябааб. Тиихэдэ “Бадма Сэсэг”ансамбльда намайе уриhан байгаа.
- Арба гаран жэлдэ “Байгалда” хүдэлжэ, 2020 ондо “Буряад Уласай габьяата артист” гэһэн үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэһэн байнат. Хэжэ ябаhан ажалтнай үндэрөөр сэгнэгдээ ха юм.
- Нэрэ солын түлөө хүдэлөөгүйб. Тиигэбэшье иимэ үндэрөөр ажалыемни сэгнээд байхадань, ехэ баяртайб. Арад зонһоо үгтэһэн соло гэжэ һанадагби. Суг хамта хүдэлжэ байһан нүхэдтөө, театрайнгаа хүтэлбэрилэгшэдтэ баяраа мэдүүлнэб.
- Буряад Уласта үхибүүд буряад хэлэеэ хэр мэдэнэ гээшэб?
- Би хүүгэдтэй хүдэлдэгби. Эгээл багануудынь 5-6 наhатай. Буряад арадай дуу заанаб. Үндэһэтэнэй лицей-интернадай үхибүүд һурахаяа ерэдэг. Зариманиинь буряадаар бэрхээр дуугардаг, эжы абатаяа гэртээ буряадаар ходо хөөрэлдэдэг гэжэ эли. “Багша-аа, би бэеэ заhаад ерэхэм гү?”- гэжэ хэшээлдээ hуужа байтараа hураха юм. Тиихэдэнь ехэ баярладагби. Шэнэ сагай үхибүүд ухаатай.
Буряад оронойнгоо арадай дуунуудые хүгжөөхэ зорилготой хэшээлнүүд үнгэргэгдэнэ. Буряад хүгжэмэй, буряад хэлэнэй талаар энэмнай тон туһатай үйлэ хэрэг. Арадай хэлэн хүгжэжэл байна хадаа гэжэ hанахаар - буряад хэлэеэ үхибүүд мэдэхэл байна.
- Ямар түсэбүүдые урдаа табин хүдэлнэ гээшэбта? Хүгжэмэй колледждо багшална гүт?
-Түсэбүүд олон юм ааб даа. Хүгжэмэй колледждо намайе 2019 ондо уряа hэн. Һайхан хоолойтой, hонор үхибүүд тэндэ hурахаяа ерэдэг. Колледждо ажалынь ехэшье, хүндэшье. Оюутадые хайшан гэжэ hургахаб? 2-3-дахи курсда тэдэмни ямар болохо гээшэб? Сессиин үедэ оюутадай шалгалта миндаһан дээрэ бэшэжэ абаад гү, али видео-буулгабари хээд, өөһэдтэнь шагнуулха, харуулха хэрэгтэй гэжэ бодоноб. Би залуу багша байнаб. Тиимэһээ иимэ арга хэрэглэжэ, өөрыгөөшье шалгаха болоноб. Оюутадые һургаха гээшэ бэлэн бэшэ - олон асуудалнууд гарадаг.
Арадай дуунай үгэнүүдые, удхыень һайнаар ойлгоод, сэдьхэл соогоо шэнгээгээд дуулаха ёһотой. 100-200 жэлэй урда арадай дуун ямар байгааб, хайшан гэжэ дууладаг байгааб, тэрэ шэгээрнь дамжуулха хэрэгтэй. Уянгыень зааха гэжэ оролдодогби. Хамагай түрүүн оюутадай хоолойень заһажа табиха хэрэгтэй. Тэдэниие гэрэлэй урда байлгажа дуулуулха гэхэ мэтэһээ эхилээд, һуралсалай арганууд олон байха.
Һургажа байһан шабинарайнгаа амжалта туйлахада, баярладагби. Нэгэ оюутамни Буряад Уласай «Алтан гургалдай» гэжэ конкурсдо Гран -при абаа hэн. Үшөө нэгэ хүбүүн Шэтэдэ үнгэргэгдэһэн арадай дуунай конкурсдо хоёрдохи hуури абажа ерээ hэн. Ажалай үрэ дүн иигээд гаража ерэхэдэнь баясамаар.
Репертуараа ходо үргэдхэжэ байдагби. Урданай арадай дуунуудые саг үргэлжэ бэдэржэ, оложо, шэнжэлэлгэ хэдэгби. Хүгжэм зохёогшод дуу бэшэжэ үгэдэг, Монголhоошье эльгээдэг. Үнгэрэгшэ 2021 ондо түрэhэн нютагайнгаа 60 жэлэй ойн баярта дуу бэшэжэ эльгээгээ һэм. Гадна нёдондо 11-дэхи hарын 3-да хубиин тоглолто бэлдэжэ, харагшадтаа дурадхаһан байнаб. Мүнөө “Байгал” театрайнгаа 80 жэлэй ойн баярта концерт бэлдэжэ байнабди. Энэ hарын hүүл багаар гү, али 3-дахи hарын эхеэр хубиин концерт онлайн аргаар табижа, ютуб каналаар дамжуулхаб. Иимэшүүл хараа бодолтойгоор ажалаа ябуулжа байнаб.
- Сагаалганда Шэнэхээн нютагаа айлшалдаг гүт?
-Мүнөө Сагаалганда ошожо шадаагүйб - сүлөөгүй байбаб. Тиигээдшье хоёр жэлэй туршада үбшэн тараад байна гээшэ ааб даа. Ошохо hанаан бии.
Бүгэдэ буряад угсаатандаа хамагай түрүүн Сагаан hарын мэндые хүргэнэб. Гаража ерэhэн бар жэлдээ бултаараа hайн hайхан байя. Бүхы юумэн тэгшэрнэ бэзэ - саг hайжарха даа. Гарахадаа ганзагатай, ороходоо олзотой, юhэн сагаан хүсэл бэелүүлжэ, hанаhанаа бүтээжэ байгыт даа гэжэ хүсэхэ байнаб.
-Таниие баhал Сагаан hараар амаршалан, зол жаргалтай, буян хэшэгтэй ябахыетнай хүсэнэб. Һайхан дуунуудаараа хүн зоноо баярлуулжа ябыт даа!
