«Холын харгыда ябахадаа,
Нютагаа сэгнэжэ hурадагби.
Холын харгыда ябахадаа,
Арадайнгаа нэрые hанадагби».
Дуун болоһон эдэ мүрнүүдэй автор Буряад Уласай арадай уран шүлэгшэ, «Хүндэлэлэй Тэмдэг» орденто, Оросой Холбооной соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Ярослав Гашегай нэрэмжэтэ шангай лауреат Цырендулма Дондогойн түрэһөөр 85 жэлэй ой гүйсэбэ. Энэ ушараар буулгагдаһан кино Буряад Уласай соёлой яаманай захилаар бэелүүлэгдэбэ. Һүүлэй үедэ Буряад уран зохёолдо горитой хубитаяа оруулһан, ялас гэмэ бэлигтэй суута уран шүлэгшэдтэ зорюулагдаһан хэдэ-хэдэн баримтата фильмнүүдэй гараһан тон һайшаалтай. Дондок Улзытуевта (найруулагшань Артём Баскаков), Николай Дамдиновта (найруулагшань Владимир Ширапов), харин мүнөө Цырендулма Дондогойдо зорюулагдаһан кино гараба гээшэ. Энэ шэнэ кино бэлигтэй мэдээжэ найруулагша Баярма Жалсановагай ээлжээтэ ехэ амжалта болобо гээ һаа, алдуу болохогүй гэжэ һананаб. Гушан гурбан Гулбай гурбан ехэ Ярууна нютаг тоонтотой Цырендулма Цыреновнагай ажабайдалай ба зохёохы зам нэгэ ута харгы мэтээр харуулагдана, тиимэһээ энэ кино “Холын харгыда” гэжэ дэмы нэрлэгдээгүй ха. Уран гоёор бүтээгдэһэн, Яруунын мэдээжэ шүлэгшэдые мүнхэлһэн “Уянгын сэсэрлигтэ” шулуун дээрэ һиилэгдэһэн шүлэгыень Оросой Холбоото Уласай габьяата зүжэгшэн, Буряад Уласай арадай зүжэгшэн, “Холын харгыда” гэһэн дууень анха түрүүн гүйсэдхэһэн Светлана Бунеева уянгалан уншана:
«Үлгымни болоһон Эгэтын тала,
Үбдэглэн баһал урдашни һэхэрнэм;
Дэгнүүл болдогооршни дэрэ хэжэ,
Дэлюун дээрэшни хэбтэд гэхэм.
Аянда дахин мордохынгоо урдахана
Амаржа, эрхэлжэ, гунигаа тараахам.
Дүрөөгөө бүхэлөөд, уламаа шангадхаад,
Дүрбэн зүгэй һалхинтай урилдахам».
Найруулагша Баярма Жалсанова энэ фильмэеэ хэдэн хубиһаа бүридүүлжэ табяа. Эдэ хубинуудынь – үхибүүн наһан, инаг дуран, үринэр, дуратай ажал гээд лэ ажабайдалай шатанууд һубарин харуулагдана. Заахан басагые 3-дахи ангиин һурагша Намгар Ширапова, эжынь дүрые Эгэтын-Адагай соёлой байшанай ажалшан Юлия Мунконова гэгшэд шадамар бэрхээр, үнэншэмэ гоёор гүйсэдхөө. Ц.-Д. Дондогойн шүлэгүүдые Оросой Холбооной габьяата зүжэгшэн Дарима Сангажапова, Оросой Холбооной соёлой габъяата хүдэлмэрилэгшэ Сэсэгма Шойдокова, кинодо наададаг зүжэгшэн Баярма Бобоева гэгшэд уншаа. Юу хэлэхэб, энэ ехэ һонирхолтой кино өөһэдөө ерэжэ харыт даа гэжэ уринабди. Эндэ энэ кино найруулһан, бүтээлсэһэн зохёохы бүлэгтэй, зүжэгшэдтэй уулзаха аргатайт.
Уран шүлэгшын хуряангы намтар
Цырендулма Цыреновна Дондогой Яруунын аймагай Нарһата тосхондо 1932 ондо түрэһэн юм. Улаан-Үдын багшанарай училищи, Д. Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргээд, олон жэлдэ хүдөөгэй һургуулинуудта һургуулиин директорай орлогшоор, ород, буряад хэлэ бэшэгэй багшаар ажаллаа. 1967 онһоо «Буряад үнэн» һониндо ажаллаа.
«Буряад басаганай дуун» (1962), «Эхэ тухай поэмэ» (1966), «Эсэгэдээ бэшэг» (1969), «Эдир наһандаа айлшалбаб» (1971), «Паатааханай зурагууд» (1972), «Уянгын дэбтэр» (1975), «Лёнхобын дэльбэнүүд» (1978), «Эхэнэрэй үреэл» (1984), «Шулуудай тарни» (1990), «Эреэн маряан дэбтэр» (1997), «Энээхэн ногоон дэлхэй дээрэ» (2002), «Наян-Наваа» (2006), гэһэн номуудынь буряад хэлэн дээрэ, мүн тиихэдэ «Эхэ тухай дуун» (1973), «Я помню» гэжэ номуудынь ород хэлэн дээрэ хэблэгдэжэ гараа. Гадна «Байгал», «Крестьянка», «Октябрь», «Сибирские огни», «Дальний Восток» сэтгүүлнүүд соо, «Сибирь» гэжэ альманахта шүлэгүүдынь гараһан байдаг.
Ц. Дондогой зохёолнуудаа бэшэхын хажуугаар оршуулгын ехэ ажал хэһэн. Жэшээнь, В. Шекспирэй «Гамлет» гэжэ трагедиие оршуулһан юм. «Буряад үнэн» һониндо гуша гаран жэлэй туршада соёлой ба уран зохёолой таһагта хүдэлхэдөө, һургуулинуудай, номой һангуудай уран зохёолой кружогуудай, залуу бэшэгшэдэй хүдэлмэридэ ехэ анхаралаа хандуулжа, түрэлхи хэлэ бэшэгээ хүгжөөлгын асуудалнуудаар аша туһатай олон статьянуудые бэшэһэн байна. Поэдэй үгэ дээрэ мэдээжэ композиторнууд Юрий Ирдынеев, Базар Цырендашиев, Лариса Санжиева гэгшэд олон дуунуудые бэшэһэн байха.
Ц. Ц. Дондогой Оросой Холбооной Уран зохёолшодой болон Журналистнуудай холбооной гэшүүн байгаа. Я. Гашегай нэрэмжэтэ Буряадай Журналистнуудай холбооной шангай лауреат, Буряад Уласай ба Оросой Холбооной соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряадай арадай поэт гэһэн үндэр нэрэ зэргэтэй байгаа. 2008 ондо энэ дэлхэйтэй хахасажа, мордоһон
