Yшөө hургуулиин шаби ябахадаа, шүлэгүүдые найруулжа эхилhэн.
Багшын ажалай ветеран, «Буряад Республикын габьяата багша» гэhэн үндэр нэрэ солотой, Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн. Нина Токтохоевна олон элитэ буряад дуунуудай үгэнүүдэй автор болодог. Ц.Шойжонимаев, Б.Батодоржиев, В.Шобосоева, П.Дамиранов ба монголой Нар Оюу - эдэ хүгжэм зохёогшодтой бүхэ холбоотойгоор хүдэлдэг. 2018 ондо энэ авторай «Далита хүлэг» гэжэ 108 дуунай согсолбори «нара» хараhан. Тэрэ өөрын ирагуу шүлэгүүдтэй найман ном хэблэхэhээ гадна хоёр хамтын согсолборинуудай авторнуудай нэгэн болодог.
Нина Ленхобоева-Артугаева «Номой хэрэгтэ тусхай габьяагай түлөө» гэhэн Россиин уран зохёолшодой дурасхаалта медаляар, «Буряад арадай урда габьяагай түлөө», «М.В.Ломоносовто 300 жэл» медальнуудаар, уласхоорондын «Алтаргана» ба Д-Д.Этигэловэй нэрэмжэтэ «Арбан эрдэниин хэшэг» гэhэн наадануудай, «Нангин Байгал» экофестивалиин болон бусад олон шагналнуудта хүртэhэн.
Нэгэ ялагархан мүшэн
Огторгойhоо унаба халин,
Нэгэтэ унтарха гэhэн мүшэн,
Ооголоошье hаа, бусахагүй мүшэн…
Эжэл олохон мүшэд соо
Өөрынгөө мүшэ бэдэрнэб.
Эрдэни зэндэмэниин далай соо
Олоод, шамдаа hүгэдэнэб.
Орьёл өөдэ тэгүүлhэн
Огторгойн мүшэдэй ялалзаан –
Хүн бүхэнэй заяашан,
Хүсэл hүлдынь харгышан.
Аяар дээрэhээ хүн бүхэнэй
Амидын жаргалай баярые,
Ажамидаралай галые
Альган дээрээ хүгжөөнэш.
Хэн нэгэнэй энэ оршолон соо
Хуби заяагаа гомдохоожо,
Бүдэржэ, тэмтэрэн унаашье hаань,
Барин абажа золгонош…
Буруу харгыгаар тэмтэрээшье hаань,
Мүнгэн зула мэтээр носон,
Мүшэтэ харгыень гэрэлтүүлэн,
Бадаран, хүжэтэн байнаш.
Хүн бүхэнэй энэ дэлхэй дээрэ
Хүмүүни замайнь дүүрэхэдэ,
Хүйтэн шоройгоор хушагдахада,
Хүхэ мүнхэ тэнгэримнай уйдана.
Залуу мүшэд шэнээр носожо,
Залуушуулда зүргэ заажа,
Мүнгэн hарын толон доро
Мүшэтэ харгыень гэрэлтүүлнэ.
Набшаһадай хатар
Майхан тэнгэримнай сээжэлдижэ,
Модод набшаhа намаагаа хумижа,
Набшаhадай хатарай хаhа ерэн,
Намарнай, одоошье, айлшалбал, шарлан.
Хотодомнай алтан бороо найрлажа,
Намарнай зүүдэеэ hахин манажа,
Набшаhадай хатарай шаргал наран
Ханхинан толороо элшэеэ бэлэглэн.
Утаhан хуурай аялга зэдэлнэ,
Уяхан бэетэй басагад шэнги,
Хөөрсэгэнэн элижэ ниидэhэн шэнги
Хөөбэри татан, набшаhад унана.
Набшаhад газарта няалдан уяржа,
Намарай сагые hанан шэбэнэлдэнэ.
Хатарай хүгжэм хонхотон жэнгиржэ,
Харахан шоройтоёо холилдон уянгална.
Набшаhадай аргаахан hабинаан, шэбэнээн,
Наруули намарай сагай ээлжээн.
Набшаhадай хатарай улаабтар толон -
Намилзан улайhан түүдэгэй дүлэн.
Намарай бороогой дуhаалхадань,
Нюсэгэн мододой мүшэрнүүд арбайлдажа,
Нюдэнhөө дулаахан нулимсаяа гоожуулжа,
Набшаhадаа аргадана, hөөргөө ерэхыень…
Үйлсын захада гуйраншалжа һууһан үбгэжѳѳлдэ
Тооhоршоhон харанхы гэр соогоо,
Хооhоршоhон хүнды сэдьхэл соогоо
Хамхуул, зайгуул үбhэнэй адаалхайе,
Төөриhэн уйдхарай нэгэ hалаае
Тамалан байрлуулааш досоогоо.
Тэрэ гунигайшни хурса үзүүр
Сээжэ зүрхыешни зобоогоо юм гү,
Табан хургадайшни шадал hалаал ха,
Сүхэршэhэн шарайшни толботон,
Тэнүүл бэешни зобонол ха.
Yйлсын захада үбдэглэн hуужа,
Yри бэеынгээ урдахиие мэдэхэгүй,
Yншэн зольбо ажабайдалые мэдэржэ,
Yнгэтэ дэлхэйн эрьехые хүлеэн,
Yнжэн хонон, этигэн hууналши.
Yдэр хоногойшье зэрэлгээе ойлгонгүй,
Yнгэрhэн сагаашье тоолохо тэнхээгүй,
Yдэшэ hүнииешье ойлгохоёо болин,
Yглөө мүнөөшье энэ дэлхэйн альган дээрэ
Yхөөшье hаа хамаагүй гэн, бүдэрнэлши.
Архиин хойноhоо дахажа ябангүйгөөр,
Ай даа, энээхэн хубияа сэгнэн,
Бүхы наhандаа шуумайн дэгдэжэ,
Бүргэд шэнгеэр тэмсэн гараа hаа,
Бүхы юумэншни ондоогоор эрьехэл байгаа.
Шэрэмээ түлиел даа
Дулаасуулыш даа түргэн намайгаа,
Пеэшэнээ түлиел даа хоюулаа,
Дулаан оронhоо өөрэгүйхэн
Бүгшэм халуун болгоёл гэрхэнээ.
Пеэшэнэймнай утаан тала дүүрэн
«Паг-паг» ууяна хүндөөр бааян,
Сагаан-хүхэ утаанай харгы
Санзайтан, агаартай ниилэнэ дары.
Шэнэhэн түлеэмнэй «тас-няс» ошотон,
Шэрэм дээрэхи сайемнай амтална.
Аяар холоhоо маанадаа дурсан,
Айлшад ерэхэнь байгаа, үреэнэ.
Гэр доторхи байдал хон-жэн.
Галнайл хөөрэнэ согтойгоор ууян,
Айлшадай ерэхые зүгнөө ха,
Аялга дуугаа татана ха…
Гал заяашадаа үргэhэн эдеэн –
Галай эзэнэй улаан сог.
Газаа үргэhэн сагаан эдеэн –
Гэгээн шара наранай туг…
Шэрэмээ түлижэ, гал заяашаяа
Шэнхинээтэ шэнэ хүгжэмөөр бадараагаабди.
Байрлажа байhан газар дайдаяа
Буурашагүй амтан эдеэгээр хүндэлхэбди.
«Дуратайб», - гэжэ намдаа хэлыш даа,
Шэрэмээ түлиел хоюулаа.
Дуунай хүгжэмөөр дулаасуулаял гэрээ,
Шэдитэ аялгаар жэгнэел сэдьхэлээ.
Амидыл үлэһэйбди, амиды...
(Афган дайнай сэрэгшэдтэ зорюулагдана)
Инагхамни, бишни шиниингээ бэшэгүүдые
Ирагуу аялгадал хүгжэмдэн, урамдан,
Хармаан соогоо, зүрхэнэйнгөө хажууда
Хадагалан нангинаар абаад ябанаб…
Афганай Кабул хотын дэргэдэ
Арьяатанай hабар соо бажуугдан,
Ара мүрөөшье хүдэлгэхэ тэнхээгүй,
Арай амиды, абиран байнабди…
Иигэжэл хүнэй хүбүүд газардадаг юм,
Иигэжэл дайсанай хабхаанда ородог юм,
Хэн мэдэхэб, манайхин маанадые
Хэрбэеэ андалдаа хэхэ гээшэ гү?
Аяар холоhоо шамхандаа бишни
Агаарай долгёор мэндэеэ хүргэнэб,
Һалхинтай сугтаа дураяа эльгээнэб,
Һүлдэ түшэгэймни амин болохош.
Хэрбэеэ амиды үлөөл hаа, амидыл,
Амгалан байдалай эхи табихаб,
Хамаг ажабайдалаа ондоо болгохоб,
Алдуу эндүүнүүдээ огто заhахаб.
Афганай галтай газар дээрэ
Амидыл үлөө hаа, амидыл hаа,
Нүхэдөө гамнажа эльгэлэн хайрлахаб,
Найдабари түшэбэринь хэзээдэшье болохоб.
Гүнзэгы худаг шэнги нүхэн сооhоо
Түрэhэн гараhан дайдаяа hанан,
Гүн огторгойн ялагар мүшэдые
Тоолон, хонон, үнжэн байнабди.
Хэзээ нэгэтэ маанадые абархаяа
Хани нүхэднай ерэхэл байха,
Хаташаhан хуушан хилээмэнтэй холилдон,
Хүйтэн уhан хоолойемнай зайлана.
Ай, хөөрхэй, амидыл үлэхэбди, амиды…
Хаяагаараа сэлмэhэн тэнгэри хараад,
Хабхаанhаа мултаржа шадахагүйл байнабди,
Арюун дэлхэймнай манатаад байна.
Зугадан гараха арга бэдэрээбди,
Зүүнэй hүбөөршье гараха аргагүйбди,
Улаан шуhамнай урасхал шэнгеэр урдаа,
Ухаан бодолнай, тэнхээмнай hалаа…
Yглөөнэй наран гунигыемнай тараана,
Yдэшын hэрюундэ шархамнай үбдэнэ.
Замби дэлхэйн отошо бурхаднай,
Заяашаднай хүбүүдээ эльгэлхэл байха.
