- Руслан Владимирович, шамда адли нэрэтэй хүнүүд хомор. Хэн нэрэ үгэhэн бэ?
- Руслан гэжэ тюрк нэрэ. Оршуулхада, «арсалан» гэнэ. Батожаргал хүгшэн абынгаа «Руслан ба Людмила» гэhэн фильм хаража байхада, алтан дэлхэйдэ түрэhэн байгааб. Тиигэжэ хүгшэн абамни намда Руслан гэжэ нэрэ үгөө.
- Ямар угай зон болонобта?
- Агын аймагай Согто-Хангил нютагай Цыремпилэй Батожаргал хүгшэн абатамнай анхан Бооржо нютагhаа ерэhэн. Баруун хуасай угай зомди. Угайнгаа hарбаалжа мэдэхэб.
- «Алтаргана» нааданда хэды дахин хабаадаhамши?
- 2016 ондо Улаан-Yдэ хотодо «Алтаргана» фестивалиин мүнөө үеын хубсаhанай мүрысөөндэ «Замбуу түбиин тэнгэриин одод» гэhэн хубсаhанай суглуулбари харуулаа hэнби. Харагшадай hайшаалда хүртөөшье hаа, «энэ конкурсдо хабаадахаар бэшэ хүнта, та «профессионал» гээшэт» гэжэ жюриин гэшүүдтэ хэлүүлээд, шангай hуури эзэлээгүйб. Юрэнхыдөө, Агын тойрогой дангинанарай бүхы хубсаhа зохёожо оёhонби. Жэшээнь, Жалма Цыденова - Эрхүүдэ, Гыма Иванова Улаан-Баатар хотодо дангинын конкурсдо гран-при шангуудта хүртөө hэн. «Алтарганын» үедэ олон хүн намда хандадаг. Тиихэдэнь ендэрэй ара талын ажалшан шэнги болодогби. Бултанда хубсаhа бэлдэжэ үгэхые оролдодогби. «Алтарганын» хубсаhанай конкурсдо нэгэл дахин хабаадааб.
- Тэндэ ямар янзын хубсаhан харуулагдадаг бэ?
- «Алтаргана» нааданай хэмжээндэ «Традиции и современность» гэhэн модельернүүдэй конкурс эмхидхэгдэжэ, буряад дэгэлhээ эхилээд, үдэшын плати хүрэтэр элдэб хубсаhа hонирхон харахаар байдаг. «Заншалта хубсаhан», «Шэнэ сагай маягтай (стилизованный) хубсаhан», «Прет-а-порте» гэhэн янзанууд байха. Мүн «Авангард» стиль гэхэдээ, элдэб түхэл маягай, уран сэдьхэмжын (фантазия) хубсаhан тухай хэлэгдэнэ. Ямар бэ даа үльгэрэй, эпосэй баатарнуудай, hонин геройнуудай хубсаhа энэ стилеэр хэжэ болохо. Тиихэдээ ямаршье материал, үнгэ, үзэгдөөгүй зүйл хэрэглэхэдэ хамаагүй, тусхай дүрим гэжэ байхагүй. Зүгтөө «Авангард» янзын хубсаhа үдэр бүри үмдөөд ябахын аргагүй, имагтал тайзан дээрэ ябажа харуулдаг. Харин «Прет-а-порте» янзын хубсаhа юрын байдалда үмдэжэ болохо. Тэрэ «оёhон бэлэн бүтээл» гэжэ тайлбарилагдадаг. «Шэнэ сагай маягтай хубсаhан» янзада үдэшын гоёлой плати, дангинанарай үмэдхэлшье ородог. Арадай баян заншал алдангүйгөөр, мүнөөнэй хубсаhа оёхо гэhэн зорилготойбди.
- Ондоо нютагайхидай хубсаhан ямаршуу байдаг бэ?
- Гурбан гүрэнэй буряадуудай эсхэлгэ (кройка) ондо ондоо. Тиихэдээ «манайл хубсаhан урданай ёhоор хэгдэhэн, таанад ондоо болгоот» гэжэ арсалдаан гараха. Бидэ эрхүүгэйхидэй, тэдэнэр агынхидай хубсаhа тон hайнаар мэдэхэгүй байна. Тиимэhээ ондоо тээhээ ерэhэн хубсаhа ямар хуби хэсэгүүдтэйб, яагаад хэгдэнэб гэжэ хуу шэнжэлжэ үзэдэгбди. Ага тосхондо Цыбикова Цыденжаб абгай элинсэгэйнгээ хэбээр дэгэл эсхэжэ оёдог. Мүнөө дэгэл хубсаhа гоёожо үмдэхэдөө, бага зэргэ хубилалта хэдэг болоо ааб даа.
- Буряад дэгэл оёжо hураа гүш?
- Мүнөө Цыденжаб Цыбендоржиевна намда оёдол, эсхэлгэ заажа, үндэhэн хубсаhанай нюусануудтай дүтөөр танилсуулна. Би үдэр бүри Цыденжаб абгайда ошожо, сугтаа оёдол хэдэгбди. «Душа России» гэhэн шагналда хүртэhэн хүндэтэ багшамнай тон заншалта ёhоор дэгэл бүтээжэ, буряад хубсаhанай хубиин хэсэг бүхэниие бүрин бүтэн байлгадаг. Мүнөө шабинарые hургажа, үндэhэн хубсаhанай оёдол эхинhээнь адаг хүрэтэр заадаг. Нэгэ шабинь сохом хахад жэлэй туршада хэшээлдэнь ябажа, бэрхэ оёдолшон боложо байна. Иигэжэ залуу мастернуудые бии болгоогүй hаа, бэшэ арга үгы бшуу.
- Оёдол дэрлэдэг хүнүүд хэр байнаб?
- Yнэндөө оёдолдо дуратай, иимэ ажал нэтэрүүгээр хэхэ хүнүүд үсөөн байха. Тэдэнэртэ туhаламжа үзүүлжэ, зүб шэглэл, дүршэл олгуулбал, мастернууд гараха. Нютаг нютагуудта түрэлхиин бэлигтэй хүнүүд байдаг. Тэдэнэр хубсаhа hажаалдажа, таамагшагаар оёно. Цыденжаб абгай тэдэниие дуудажа, мастер-класс үнгэргэдэг. Түрүүн хэшээлдэнь олон хүн ябаха. Баймга 10 хүнэй нэгэн хоёрынь лэ уран оёдолшод болохо. Һамган дэгэлдэ хуняаhан, булуубша, татааhан гэхэ мэтэ бүхы юумэн байха ёhотой. Хуу талхаар няагдажа, модон шэнги хатуу байдаг. Оёдол - хэсүү ажал. Хурабша соороод, утаhатай зүүн хурга адаажа байха. Ганса эд бүдэй сэн ямар үнэтэй болоо гээшэб. Һүүлэй үедэ Хитадай хилэ хаагдажа, хоргой торгошье абахань бэрхэтэй бшуу. Мэдэн гэхэдэ, мүнөөнэй буряадууд хони мал баридагшье hаа, арhа шүрбэhыень элдүүрилдэггүй, юушье хэдэггүй зон байнабди. Бүхы юумэн хомор болоод, хурьганай арhаншье олдохогүй, гайтай байнал даа.
- Yшөө ямар юумэн hанааешни зобоодог бэ?
- Оёдол хэхэ залуу мастернууд хомор юм. Шэнэ модельернүүд бии болоhой даа гэжэ Цыденжаб абгайтай ходо хөөрэлдэжэ байдагбди. Бидэ Дулдарга, Могойто гэхэ мэтэ нютагуудаар ябажа, бэлигтэй оёдолшодые элирүүлээд, мастер болгохо гэжэ оролдодогбди. Бидэнтэй суг Yбэр Байгалай хизаарай буряад соёл хүгжөөлгын түбэй директорэй орлогшо Бальжима Алакчинова ябалсадаг. Уран оёдол хэхээ hанаа hаа, саанаhаа энэ хэрэгтэ дуратай байха хэрэгтэй. Тиигээ hаа, хүн оёдолдо hураха. Дурагүйшэг хүниие hургахада, «тиигээб-иигээб» гээд лэ, оёдол даамайгаар хэхэгүй. Ага нютагай эрхим модельер Цыденжаб Цыбикова оло дахин «Алтаргана» нааданай, «Этно-Эрато» конкурсын илагша болоо. Москва хотодо үндэhэн хубсаhанда зорюулагдаhан томо гоё альбом хэблэгдэн гараа. Тэрээн соо Агын тойрогой мастернуудай нэрэ бэшэндэ орходоо олон байна. Тиигэжэ тэдэнэр түрэл нютагаа суурхуулна ха юм.
- Мүнөө хаана, юу хэдэгбши?
- Ага тосхондо Дарима дүү басагантаяа суг «BeDar» гэжэ эрхим шанартай эдэй (бренд) наймаа ба буряад стилизованно хубсаhанай үйлэдбэри өөhэдынгөө хүсөөр нээhэмди. Эндэ нютагаймнай оёдолшо басагад хүдэлдэг.
Оёдол гээшэ минии дуратай ажални болоно. Би бүхы хубсаhа мүнөөнэй эрилтэдэ хүрэмэ шэнэ янза түхэлтэй болгожо, үйлэдбэриингөө ажал эрхилдэгби. Дүү басагамни интернедтэ бэрхэ, бүхы юумэеэ ураг-шань түлхижэ, реклама хэдэг. Тэдэ хубсаhаяа интернедтэ, группанууд соо дурадхажа худалдадагбди. Хүнүүд маанадта интернедээр захил хэдэг.
Тувагайхид үндэhэн хубсаhанда ехэ дуратай байдаг. Кызыл хото руу оёhон хубсаhаяа ходо эльгээжэ байдагбди. Австрали, Америкэ гэхэ мэтэ гүрэнүүдэй хүнүүд оёһон хубсаhыемнай hонирхожо захидаг. Нютагhаа холо ошоhон буряадууд үндэhэн хубсаhа үмдэхэ гэжэ ехэ оролдодог. Тиигэжэ бидэ Магадан, Сахалин, Хабаровскын хизаар, Яхад Улас, Горно-Алтайск, Москва хотонуудhаа ба хаа-хаанаһаа захил абажа, хүнүүдэй хэмжүүр хэбээр хубсаhа оёжо эльгээдэгбди. Улаан-Yдэ хотодо гү, али дэлхэйн захадашье байhан хүндэ юумэ эльгээгээ hаа илгаагүй болоо ха юм. Хүн зон ажалыемнай мэдэдэг, бидэндэ этигэдэг болоо. Хубсаhыемнай абажа үзэхэдөө, хэдэн дахин захил хэдэг юм. Тиигэжэ элдэб тэрлиг, плати, бүhэтэйшүүлэй, эхэнэрнүүдэй, хүүгэдэйшье хубсаhа хунар оёжо урладагбди. Хото городто байhан хүнүүд мүнөөнэй үндэhэн хубсаhа үмдэхэ дуратай байдаг.
- Ондоо арадуудай хубсаhа оёдог гүш?
- Жэшээнь, монгол хүнэй хубсаhан ондоотой. Теэд толгой соогоо бодомжолжо, монголнуудта, тувагайхидта, алтайнуудташье тааруулан хубсаhа зохёожо хэдэгбди. Ямаршье хүнэй хараа hаа, яhатанайнь хубсаhанда адли модельнүүдые hанадагби. Тиигэжэ холо нютагай магазинууд захил хэжэ, оптово наймаа хэдэг юм.
- Шамайе Агын багшанарай колледждо hуража, гоёор дууладаг байhан гэжэ дуулаа hэнби.
- Тэрэмни дүүрээ юм ааб даа (энеэнэ). Тэндэ бүхы юумэндэ hургадаг, оюутад хүгжэмэй хэшээлдэ ябадаг байгаабди. Тиигэжэ дуу дуулажа, хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наадажа hураhамди. Хүгжэм найруулагша, багша Бато Бальжинимаевичай шэнэ дуу зохёоходонь, тайзан дээрэ дууладаг hэмди. Оюутад гастрольдошье ябаабди. Багшаар хүдэлхэшье hаа, оёдол хэхэ эрмэлзэлни ехэ байгаа.
Цыгмидэй Дэжэд хүгшэн эжы-мни нютагтаа бэрхэ оёдолшон байhан. Yндэhэн хубсаhа оёхо, тууза сохихо, арhа элдэхэ. Бага ябахадаа, тэрэнииень хуу хэлсэдэг hэнби. Цыденжаб абгайн оёдол хэхыень хараад хорхойтохош даа. Тиигэ тиигэhээр hургуулиин наhанhаа элдэб юумэ оёжо hураhанби. «Намайе hажаажа, оёдолшон болохош даа» гэжэ хүгшэн эжымни хэлэдэг hэн. Түрүүн оёдолоор hонирхожо гоёшоодог hаа, hүүлээрнь гол ажални болоо ха юм. Бидэ үндэhэн хубсаhа яагаад hайнаар оёхоб гэжэ мэдэхэ ёhотойбди. Агын буряадуудай хубсаhан тиимэшье олон байгаагүй. Yндэhэн заншалаа алдангүй, олон янзын хубсаhа гоёор оёжо, жэнхэни урлалга хүгжөөхэ гэhэн зорилго бии юм.
- Дэлхэйн бэрхэ хубсаhа бүтээгшэд эрэшүүл байдаг. Пьер Карден, Джонни Версаче, Вячеслав Зайцев ба мүнөөнэй модельернүүдэй хэhэн хубсаhа харадаг гүш?
- Бултал өөр өөрын онсо шэнжэтэй. Тэдэниие hажаалдаад, хубсаhа хэхэ гэhэн зорилго байдаггүй. Тиибэшье тэдээнhээ жэшээ абамаар юм. Бүтээhэн аргагүй гоё хубсаhыень харахадаа, хэзээшье урмашалга, эршэ хүсэ абаhан шэнги болодогби. Түрүүн хубсаhа зураад, тэрэнээ хэб болгохо, эд бүдыень тааруулха гэхэ мэтэ ажал ехэ байдаг. Нэгэ гоё хубсаhа hанажа, хүсэндэнь хүргэтэрнай, яhала саг үнгэрдэг. Зүгтөө үндэhэн хубсаhаяа мэдэжэ байхада, оёходо хүнгэн, бүтэсэтэй байдаг. Тон бэрхэ мастерта заалгажа, «ши бултыень мэдэхэ ёhотойш» гэжэ багшамни хэлэдэг.
- Һайнши даа, эрхим бэрхэ багшатай хадаа буряад гоёлой хубсаhа ялас гэмээр бүтээжэ, олон түмэндэ туhатай, суутай оёдолшон боложо ябыш даа!
